چکیده:
با روی کار آمدن سلسه قاجاریه در آغاز قرن سیزدهم هجری قمری/ قرن نوزدهم میلادی بهویژه از عهد ناصری به دلیل تحولات جهانی و افزایش روابط اقتصادی - سیاسی و نیز حضور ایران در نظام اقتصادی جهانی تحولات عمدهای در سازمان گمرک کشور به وجود آمد که تاسیس وزارت گمرک(1292ﻫ. ﻕ/ 1874م.)، تنظیم و انتشار نظامنامه گمرکی، لغو اصول اجارهداری و وضع تعرفههای نوین گمرکی از مهمترین آنها محسوب میشود که پس از حضور نیروهای خارجی در امور گمرکی و مالیاتی ایران حاصل شد. این تحولات گرچه موجب شکلگیری ساختار نوین گمرکی در ایران و افزایش نسبی درآمد گمرکات نسبت به دوران پیش از قاجاریه گردید، لکن نتوانست بسترهای لازم جهت رونق اقتصادی و مالی کشور را برایی توسعه همه جانبه فراهم نماید. درنتیجه حاصل این تحولات نصیب کشورهای صاحب قدرت و نفوذ در ایران شد. از یکسو، هجوم کالاهای خارجی به بازارهای ایران و نفوذ کامل آنها بر بازارهای داخلی به دلیل تنوع در محصولات و تغییر در سلیقه همه طبقات جامعه و عدم حمایت دولت از تولید ملی، صنایعدستی را به نابودی کشاند؛ از سویدیگر، واردات بیرویه کالا از کشورهای اروپایی به مرزهای کشور و عدم مدیریت صحیح زعمای قاجار سبب ورود حجم بسیاری از کالاها از جمله: شکر، قند، چای، منسوجات، ... به صورت قاچاق به کشور شد که بیشترین صدمه را به بخش صنعت داخلی و کشاورزی وارد ساخت. این مقاله در نظر دارد تا به این پرسش پاسخ دهد که وضعیت گمرکات در دوره ناصرالدین شاه چگونه بوده است و دیگر آنکه تاثیر قاچاق کالا بر ثبات اقتصادی این عصر تاریخی چه عواقبی را متوجه کلیت نهاد اقتصاد ناصری و ناتوانی در نیل به یگ فرآیند اثرگذار در توسعه همه جانبه گزارده است.
خلاصه ماشینی:
"از یکسو، هجوم کالاهای خارجی به بازارهای ایران و نفوذ کامل آنها بر بازارهای داخلی به دلیل تنوع در محصولات و تغییر در سلیقة همة طبقات جامعه و عدم حمایت دولت از تولید ملی ، صنایع دستی را به نابودی کشاند؛ از سوی دیگر، واردات بی رویه کالا از کشورهای اروپایی به مرزهای کشور و عدم مدیریت صحیح زعمای قاجار سبب ورود حجم بسیاری از کالاها از جمله : شکر، قند، چای ، منسوجات ، ...
از این رو، نظام اقتصادی ایران که با الگویی طراحی نشده بود با ورود کالاهای غربی به بازارهای کشور و عدم توازن بازار مصرف در رقابت میان کالاهای داخلی و خارجی دورة جدیدی از تجارت را تجربه کرد.
به نظر می رسد با فراهم شدن همه شرایط لازم پیش گفته در ایران از ربع آخر قرن سیزدهم ، دولت انگلیس با بهره جستن از سرمایه های صنعتی و تولیدات خود و استفاده از بنادر جنوبی ایران ، و روسیه با ایجاد سلطة سیاسی و نظامی خود در دریای خزر و بسط سرمایه های تجاری اش در شمال ایران و تعمیم آن در سطح کشور طی معاهدات بازرگانی که با وضع تجارت آزاد برای کشورهای عقب مانده ای چون ایران همراه بود، درهای کشور بی محابا به سوی اجناس و کالاهای خارجی بدون محدودیت خاصی باز شد."