چکیده:
قراردادها، معاملات و دادوستدها، بخش ضروری و اجتنابناپذیر زندگی اجتماعی بشر میباشد؛ اگرچه از دیرباز جوامع بشری در جهت برقراری امنیت، صلح اجتماعی، نظم عمومی و نیز تأمین و حفظ منافع افراد به سوی قانونمندشدن گام برداشته است؛ ولی ازآنجاکه نیازها و خواستههای انسانی بهطور طبیعی مشابه یکدیگرند، همواره نزاع بر سر کسب منافع افزونتر و تأمین رفاه بیشتر وجود دارد؛ دین اسلام نیز به این موضوع توجه کافی داشته است.
در مقاله پیش رو با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی اثر احکام فقهی بازرگانی از قبیل منع احتکار، منع نجش، منع غرر، منع تبانی جهت گرانفروشی و ... بر رفع عدم تقارن اطلاعات و سوءاستفادههای مربوط، پرداخته و بر اساس آن الگویی از نظام مبادله در اسلام ارائه میشود.
مطالعه منابع اسلامی اعم از کتاب، سنت، عقل و اجماع نشان میدهد که در جامعه اسلامی که مقررات و ضوابط واقعی اسلام حاکم باشد و فرهنگ و رفتار مردم بر اساس آنها شکل گیرد، جامعه دارای فضای شفاف خواهد بود و همه افراد جامعه بهطور متقارن به اطلاعات دسترسی خواهند داشت؛ کسی در پی کتمان اطلاعات و استفاده از آن به نفع خود نمیباشد و دروغ، نیرنگ، پنهانکاری و پیمانشکنی در چنین جامعهای جایگاهی ندارد و در مقابل، صداقت، شفافیت و وفاداری در قراردادها مورد اهتمام بوده و قواعد فقهی نیز درستی این امر را تأیید میکنند.
Contracts، exchanges and trade-offs are the necessary and unavoidable part of social life of human. Although from old times، societies have always tried to go legalized to reach security، social peace، public discipline and preparing and maintaining people’s benefits، but as human needs and wants are naturally alike، there have always been struggle to gain more profits and welfare. Islam also has paid attention to this subject. This paper through a descriptive-analytical methodology، studies the effect of jurisprudential (fiqhi) effects of business like banning the hoarding (ihtikar)، banning the najsh، banning the deceit (gharar)، banning the collusion for overcharging and … on removing the information asymmetry and related misuses and based on this study، presents a pattern of exchange system from the viewpoint of Islam. Studying Islamic resources including Quran، tradition (sunnat)، reason (aql) and consensus (ijma)، shows that in a society that rules and real criteria of Islam dominates and the culture and behavior of its’ people is based on Islam rules، the society will have a clear space and all the people will have an equal access to information. No one will go toward hiding the information and misusing it on behalf of himself/herself. Lying، deception، breach of promise will have no place in such a society and in opposition، the truth، transparency and loyalty to contracts will substitute; jurisprudential (fiqhi) rules also confirm this subject.
خلاصه ماشینی:
فرایند مبادله پس از احراز این شرایط افراد وارد فرایند مبادله میشوند؛ به سبب اینکه در برخی از اقدامات بازرگانان یا واسطه های تجاری، ظاهرا فریبی در میان نیست ؛ ولی صحنه سازی به گونه ای است که سرانجام به ضرر طرف مقابل تمام میشود و در واقع به سبب پنهان کردن و عدم تقارن اطلاعات ، یکی از طرفین دچار ضرر و زیان میشود؛ پس این رفتارها در بازار مسلمانان پسندیده دانسته نشده ، یا به طورکلی حرام و ممنوع شده است ؛ بنابراین اسلام برای انجام فرایند مبادله ، ضوابطی را تعریف میکند که این ضوابط بر اساس اصول و مبانی ـ مالکیت ، عدالت ، آزادی ـ اجازه میدهد عرضه و تقاضا به طور طبیعی شکل بگیرند و هرآنچه که عرضه را به طور تصنعی محدود میکند، مانند انواع انحصارات ، تبانیها و ...