چکیده:
یکی از حوزه های مطالعاتی نهج البلاغه که به تفکر در آن بسیار تاکید شده، تاریخ است که با توجه به شان هدایتگری امیرمومنان علی علیه السلاممی تواند یکی از روش های تربیتی ایشان به شمار آید. از نگاه نهج البلاغه، تاریخ یکی از منابع غنی تربیت در اسلام است که هدف از مطالعه آن تصدیق عملی یعنی تربیت در سایه توجه به حقایق گذشتگان است. این مقاله با رویکرد اکتشافی ـ تحلیلی کوشیده است تا با بررسی سخنان امیرمومنان علیه السلام در نهج البلاغه، آثار تربیتی مطالعه تاریخ را کشف نماید، به علل تاثیرگذاری تاریخ در زندگی و نحوه تاثیرپذیری صحیح از تاریخ بپردازد و رابطه تاریخ با تربیت را تبیین نماید. نتیجه این پژوهش که با کشف، تحلیل و اثبات آثار تربیتی مطالعه تاریخ به دست آمده است، نشان می دهد که مطالعه تاریخ آثاری همچون پرورش فکری و عقلانی، بیداری از غفلت، مرگ آگاهی، تقوا، اخلاق عملی، حیا، زهد، محاسبه، ارائه الگوهای نمونه خواهد داشت.
خلاصه ماشینی:
ازآنجاکه امیرمؤمنان علیه السلامتربیت و هدایت آحاد مردم را سرلوحه امور خود قرار داده بود و از هر شیوه ای (بر مبنای اصول تربیت الهی) برای تربیت و هدایت جامعه استفاده می نمود، از فرمایش های بسیار ایشان درباره تاریخ در نهج البلاغه، می توان نتیجه گرفت یکی از شیوه های تربیتی ایشان، «مطالعه تاریخ» است.
پیش از این در پژوهش هایی به «تاریخ در نهج البلاغه» پرداخته شده که یا به عملکرد سیاسی گذشتگان و واکنش امیرمؤمنان علی علیه السلامدر مقابل آنان (جعفری، 1378) و یا به عبرت گرفتن از روش غلط زندگی و خطاهای پیشینیان و بیان برخی آموزه ها و عبرت ها اشاره شده است (جعفری، 1372؛ احمدیان احمدآبادی و اخوان، 1391؛ احمدیان احمدآبادی و اخوان، 1392)، اما تاکنون درباره نقش تاریخ بر تربیت از منظر نهج البلاغه، پژوهشی ارائه نشده است.
علم به قواعد و سنن حاکم بر تاریخ که از مطالعه و تحلیل وقایع گذشته به دست می آید؛ همچنان که امیرمؤمنان علیه السلام در توصیه های خود به مطالعه تاریخ، علت برجای ماندن آثار آنان را درس گرفتن و عبرت دانسته است (نهج البلاغه، 1417ق، خ 83).
اما در مکتب علوی علاوه بر اینکه تاریخ و باقی ماندن آثار گذشتگان یک نعمت معرفی شده است (نهج البلاغه، 1417ق، خ 83)، در سخنان بسیاری امر به مطالعه تاریخ نموده و علت برجای ماندن آثار گذشتگان را درس گرفتن و تربیت دانسته اند (همان، خ 83،192و16؛ نامه 31)؛ چون از نظر امام علیه السلام این آموختن وسیله مهمی برای رسیدن مردم به سعادت ابدی و اخروی است.