چکیده:
دلال به معنای ناز و عشوه در کنار اظهار نیاز و در خواست حاجت، دو روی یک سکه در لسان ادعیه اهل بیت علیهم السلام به کار گرفته شده اند. دلال گاهی به صورت ندیدن خود یا کم مطرح کردن خود و کارهای خود بیان می شود؛ گاهی با زبان گله و شکایت؛ گاهی با درد دل کردن و گاهی به صورت اظهار مخالفت با محبوب نمود پیدا می کند. هدف نوشتار، تبیین ادب اظهار و بیان این گونه تعابیر در پیشگاه ربوبی است.
ریشه و بنیان دلال را می توان در عشق بازی با خداوند و ناز کردن به منظور جلب توجه بیشتر در بارگاه ربوبی جست وجو کرد. ازاین روی، کسی که به این مقام قرب دست پیدا کرده است اجازه دارد با این ادبیات با محبوب خود سخن گوید.
ادب در پیشگاه ربوبی اقتضا دارد کسی که به مقام قرب ره نیافته است، حریم ها را نگه دارد و کلام دلال گونه پیشوایان دین را از زبان آنان و به نیت ایشان به زبان جاری کند.
خلاصه ماشینی:
بدین منظور، محبوب برای رسیدن به مقصود خود، رفتاری را بروز می دهد یا کلامی را به گونه ای بر زبان خود جاری می کند که گاهی حتی در ظاهر گو اینکه با وی مخالفت می کند، اما در حقیقت، به او میل و رغبت دارد و مخالفت با او برای این است که توجه محب را بیشتر به سمت خود جلب نماید.
دلال و مخالفت با محبوب در این قسم از دلال، عاشق ظاهرا گفتمان فردی مخالف خواسته معشوق را به زبان جاری می کند یا کاری را انجام می دهد؛ اما هدف او در این فعل، عشق بازی و نشان دادن خود در پیش معشوق است: «یحملنی و یجرئنی علی معصیتک حلمک عنی و یدعونی إلی قلة الحیاء سترک علی و یسرعنی إلی التوثب علی محارمک معرفتی بسعة رحمتک» (قمی، 1387، دعای ابوحمزه ثمالی، ص 341).
2. ادب مواجهه با دلال حال که با دلال و اقسام و مراتب آن آشنا شدیم، بجاست به این سؤال نیز پاسخ دهیم که آیا هرکس می تواند به خود اجازه دهد دلال گونه با خدای خویش صحبت کند؟ و اگر آن رابطه بین محبوب و محب شکل نگرفته باشد، به چه نحو می توان این فرازها را بر زبان جاری کرد؟ در خصوص آداب دعا کتب و نوشته های بسیاری به رشته تحریر درآمده است (ر.
تعابیر دلال گونه که در لسان ادعیه ظهور پیدا کرده است، نشان از عمق این رابطه بین محب و محبوب است.