چکیده:
رشد جریان های شیعی همواره یکی از دل نگرانی های حکومت ها در منطقه راهبردی شامات ـ شامل سرزمین های فعلی سوریه، لبنان، فلسطین و اردن ـ از قرون نخست اسلامی به این سو بوده است. حاکمان این منطقه از زمان اتابکان زنگی (521ـ624هـ .ق) تا پایان عصر ممالیک (650ـ922هـ .ق) بخشی از سیاست خود برای تقویت مذاهب اهل سنت را در قالب مدرسه سازی دنبال کردند. این امر به رشد علوم نقلی و ـ به دلیل فقدان پویایی لازم ـ به رواج سلفی گری انجامید. در این دوره زمانی، شیعیان نیز با استفاده از همین روش مدرسه سازی توانستند زمینه رشد اندیشه های شیعی و گسترش آن در مناطق دیگر را فراهم آورند. این نوشتار در پی آن است با واکاوی منابع دست اول تاریخی، سیاست های مذهبی و سپس وضعیت علمی و آموزشی شامات را در این مقطع زمانی بررسی کند.
خلاصه ماشینی:
"با توجه به حمایت همه جانبه اتابک نورالدین زنگی از مذاهب اهـل سـنت و جماعـت ، علمای اهل سنت رهسپار سرزمین شامات شـده و در مـدارس آنجـا بـه فعالیـت علمـی و آموزشی مشغول شدند؛ یکی از این افراد قطب الدین مسعود بن محمد نیشابوری، یکـی از استادان نظامیه نیشابور بود که در سال ٥٤٠هـ.
ق ) سنت مدرسه سازی نورالدین ، بعد از آل زنگی، در سراسـر سـرزمین زیـر فرمـان جانشـینان ایوبی ایشان تداوم یافت و مدارس بسیاری ساخته شد؛ زیرا مهم ترین اقـدام صـلاح الـدین برای تثبیت تفکر اهل سنت در مقابل شیعه گری و نیز جلب نظر علما و حمایـت ایشـان از حکومت تازه تأسیس ایوبی، ساختن مدارس و آموزش گاه های دینی ٢٥ و حمایت همه جانبـه از مذاهب اهل سنت در شامات و تدریس فقـه ایـن مـذهب بـود.
وضعیت علمی و آموزشی شیعیان در میان شیعیان امامیه این منطقه هـم در اواخـر ایـن دوره ، تحرکـاتی بـرای سـاخت مدارس علمیه شیعی صورت گرفت ؛ زیرا سیاست مذهبی حکومت های این منطقه که شرح آن گذشت ، شرایط را برای شیعیان این منطقه بسیار دشوارتر کرد؛ از یک سو در ایـن جـو علم دوستی، شیعیان نیز به دنبال بهره بری از شرایط موجود و رفع عطش علمی خود بودند و از سوی دیگر با محدودیت های اعمال شده از سـوی حکومـت هـا و تعصـبات مـذهبی عالمان ٧٧ و جو شیعه ستیزی ٧٨ که در آن شرایط حاکم بود، به هیچ وجه امکان بهره منـدی شیعیان از مدارس علوم دینی منطقه شام فراهم نبود."