چکیده:
به علت کافینبودن بارندگی در ایران بهرهگیری از منابع آب،نیازمند به ساخت انواع سازههای آبی از قبیل قنات، کانالهای آبیاری، بند و غیره بوده و چون ساخت این سازهها نیاز به همکاری جمعی داشته و بالطبع بهرهبرداری از آب بهدستآمده نیز به صورت مشترک بودهاست، بهناچار برای انجام این کارهای مشترک نیاز به رسم و راهی داشتهاند که شیوه کار و بهرهگیری از آن کار مشترک را روشن کند.بدین منظور برای تقسیم عادلانه آب قوانین دقیقی وضع شده و نهادهای گوناگونی به منظور تصحیح و نظارت بر حسن اجرای آنان تشکیل گردد.در نتیجه، پدیده کمبود آب در ایران به عنوان یک مسئله عمومی سبب شده تا مردم ایران برای آب ارزش بسیاری قائل شوند و برای جلوگیری از هدر رفت آن برنامهریزی دقیقی از جمله اندازهگیری صحیح آب صورت گیرد. به این منظور مقیاسهای گوناگونی در ایران مورد استفاده قرار گرفت. همچنین سیستمهایی نیز تحت عنوان آبپخشان یا مقسّم برای تقسیم عادلانه آب شکل گرفت.
Due to lack of adequate rainfall in Iran. Utilization of water resources requires the construction of water structures such as aqueducts, irrigation canals, dams, etc. Because the construction of these structures is the need for collective cooperation Therefore the use of water obtained was also jointly Forced to perform the common tasks needed to draw and Mydashthand way that they approach and use it on the joint work. To this end, the detailed rules laid down for the equitable distribution of water and various institutions in order to correct and monitor their implementation be formed.
The lack of water has caused the people of this country attaches great importance and value of water to prevent loss and careful planning should be done every drop of it.
Laid down detailed rules for equitable distribution of water and various institutions in order to correct and monitor their implementation to be established. This basic condition, accurate measurement of water and to this end, various measures have been used in Iran. As well as Abpakhsh or divider systems for equitable distribution of water was available.
خلاصه ماشینی:
تحقیقات در دوران معاصر را می توان به دو حوزه عمـدهو یـک بخـش فرعـی تقسـیم نمود حوزه اول تحقیقاتی است که در آنها مواردمربوط به آب و آبیـاری در ایـران از جنبـه های گوناگون از قبیل جامعه شناسی ،علوم سیاسی ،مـردم شناسـی ،حقـوق و غیـره مـورد بررسی های مفصل قرار گرفته است که از این میان در بسیاری از آثار در کنار بحث اصـلی و به عنوان مقدمه و یا توضیحات اجتناب ناپذیر به منظور توصیف پدیده ای اجتماعی ماننـد بنه ویا نظام سهم بری و غیره ،توضیحاتی راجع به شیوه ها و روشهای بهـره بـرداری از آب ارائه گردیده است مانند کار خانم لمبتون در کتاب مالک و زارع در ایران ،فصل سوم کتـاب کشاورزی و مناسیات ارضی دردوره مغول اثر پطروشفسکی کتاب نظام فئودالی یـا آسـیایی دکتر احمد اشرف همچنین آثار دکتر صفی نژاد در این حوزه مانند کتاب بنـه و دکتـر پـاپلی یزدی در مقدمه کتاب قناتهای تفت همچنین مقالات متعدد در مـورد خـراج و آبرسـانی در دوران مختلف تاریخ ایران چون ساسانیان،سامانیان و غیره.
قفیز واحد حجم آب نیز هست و آن مقدار آبی اسـت کـه در یـک شـبانه روز یـک «قفیز» زمین (= ٩٠٠ متر) را سیراب میکند(جانب الهی،٣٧٧:١٣٧٤، صفی نژاد ،٥٣:١٣٦٧) همانگونه که در بالا ذکر شد مقیاسهای سنگ اصفهان و سنگ کرمان نیـز از همـین نـوع می باشند به منظور تقسیم جریان آب یک منبع اصلی مانند رودخانه و یا نهر خروجی یـک قنـات بزرگ به واحدهای کوچکتر و قابل محاسبه در ایران از سازه های تقسـیم آب کـه در علـم هیدرولیک جریانهای باز، سرریز نامیده می شوند استفاده به عمل می آمد که آب پخشان یـا مقسم نامیده می شدند آب پخشان یا مقسم در صورتیکه مقدار آب آنقدر بوده که تقسیم آن برای تعیین سـهمیه دهـات و شـهرها از لحـاظ مقدار و عبور آن از نهرهای متداول و معمولی مشـکلی ایجـاد نمـینمـود.