چکیده:
در معنای اعجاز قرآن وجوه متعددی، هم به لحاظ ظاهری و هم از حیث محتوایی بیان کردهاند. یکی از مهمترین جنبههای نظم موسیقایی قرآن کریم، ضربآهنگ یا موزون بودن عبارات آن است که در کنار جاذبة معنایی و محتوایی قرآن بر زیبایی آن افزوده و سبب کشش و جذبۀ مضاعف آن میشود. آنچه به نحو تفصیلی برای نخستین بار در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است، عبارات موزونی است که وزن آنها قابل تطبیق بر اوزان عروضی است و در بسیاری از آیات قرآن کریم به چشم میخورد. برای بررسی این موضوع، عباراتی از چهار جزء آغازین قرآن کریم که بدون نیاز به هیچگونه دخل و تصرفی موزون هستند، استخراج و بر اساس ارکان عروضی آنها دستهبندی شدهاند. یافتههای این پژوهش به صراحت حاکی از آن است که عبارات موزون با وزن عروضی در قرآن به فراوانی به چشم میخورند و دارای اوزانی هستند که در شعر عربی یا فارسی یا هر دو یافت میشود. بر اساس پژوهش حاضر تعداد اینگونه عبارات، تنها در چهار جزء نخست و تنها با احتساب اوزان متفقالارکان 120 عدد است. بدین ترتیب میتوان تعداد عبارات موزون (اعم از متفق یا مختلفالارکان) در سراسر قرآن کریم را بالغ بر چند هزار فقره تخمین زد. تعداد بسیار زیاد این عبارات در سرتاسر قرآن کریم نشان میدهد که این پدیده در قرآن، بر خلاف نظر کسانی که معتقدند موزونیّتِ این عبارات بدون قصد گوینده بوده است، نه تنها تصادفی نیست، بلکه میتواند جلوهای از اعجاز فرازمانی و فرازبانی قرآن باشد.
خلاصه ماشینی:
بدین ترتیب پژوهش حاضر برای یافتن پاسخ دو پرسش زیر صورت گرفته است: ۱- آیا وجود عبارات موزون در قرآن کریم، پدیدهای تصادفی است؟ ۲- آیا این اوزان صرفا محدود به اوزان رایج در عروض عربی است؟ در جستجوی پاسخ پرسش دوم، مشخصا اوزان رایج در شعر فارسی مورد توجه قرار گرفته است.
بدین ترتیب، آنچه به نحو تفصیلی برای نخستین بار در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است، عباراتی است که وزن آنها عینا و بدون هیچ دخل و تصرفی قابل تطبیق بر اوزان شناخته شده در عروض عربی و فارسی است و در بسیاری از آیات قرآن کریم به چشم میخورد و در کنار جاذبة معنایی و محتوایی قرآن، بر زیبایی آن افزوده و سبب جاذبه و انگیزانندگی مضاعف آن میشود.
ارکان به کار رفته در عبارات قرآنی فهرستشده در مقالة حاضر به قرار زیر است: مفعول = ـ ـ υ فاعلن = ـ υ ـ فعلاتن = υυ ـ ـ فاعلات = ـ υ ـ υ فاعلاتن = ـ υ ـ ـ مفاعلاتن = υ ـ υـ ـ مستفعل = ـ ـ υ υ مستفعلن = ـ ـ υـ مستفعلات = ـ ـ υـ υ فعولن = υ ـ ـ مفاعلن = υ ـ υـ مفاعیل = υ ـ ـ υ مفاعیلن = ـ υ ـ ـ مفتعلن = ـ υυ ـ مفتعلاتن = ـ υυ ـ ـ اگر وزن از تکرار رکن واحدی به دست آمده باشد، آن را وزن متفقالارکان و در غیر این صورت آن را مختلفالارکان مینامیم.