چکیده:
مطالعه در ساختار و فرم آثار ادبی زمینة گسترش شیوههای رشد معنایی در این متون را فراهم کرده است. داستانها و قصص، که بخش اعظمی از این آثار را تشکیل میدهد، در ساختار خود شیوهها و علوم مختلف معنایی را خلق میکند. از میان این علوم «روایتشناسی» نظریهای است که با روش و اصول ساختاری، اجزای قصه را تا رسیدن به مقصود نویسنده سامان میدهد؛ از این روست که داستان و ادبیات داستانی بستری برای خلق شیوههای نوین ادبیات گسترده است. «روایتشناسی» در حوزة ادبیات معاصر، افزون بر توجه منتقدان به شیوههای جدید تحلیل ساختاری، بکارگیری این شیوهها در پژوهشهای داستانی آنان را نیز فراهم میکند. «ژرار ژنت»، از نظریهپردازان حوزة روایتشناسی، یکی از مهمترین مباحث این نظریه را بیان کرده و گستره قصه را در سه سطح داستان، روایت و روایتگری بررسی کرده است. نوشتار حاضر داستان شیخ صنعان را از منظر روایتشناسی این نظریهپرداز برسی و تحلیل میکند. حاصل آنکه در این داستان سطوح نظریه روایتشناسی ژنت همچون داستان، روایت و روایتگری و عناصری مانند نظم، ترتیب، تداوم زمانی، صدا و لحن در بخشهایی از داستان وجود دارد و در مواردی نیز عناصر با قدری تفاوت روایت داستان را تا پایان ادامه میدهد.
خلاصه ماشینی:
حاصل آنکه در اين داستان سطوح نظريه روايت شناسي ژنت همچون داستان، روايت و روايتگري و عناصري مانند نظم ، ترتيب ، تداوم زماني ، صدا و لحن در بخش هايي از داستان وجود دارد و در مواردي نيز عناصر با قدري تفاوت روايت داستان را تا پايان ادامه مي دهد.
بر اساس نظريه ژنت و با توجه به داستان هاي کلاسيک ، زاويه ديد در اين داستان کانوني سازه نشده است ؛ زيرا رويدادها از ديدگاه سوم شخص که بيش از همه بر داستان آگاهي دارد بيان مي شود: گر چه شيخ آنجا نظر در پيش کرد عشق آن بت روي کار خويش کرد عشق دختر کرد غارت جان او کفر ريخت از زلف بر ايمان او شيخ ايمان داد و ترسايي خريد عافيت بفروخت رسوايي خريد (همان : ٦٩) شاعر (راوي ) با نقل اين چند بيت از تسلط خود بر متن آگاهي مي دهد و کافري و رسوايي او را از آغاز پيش بيني مي کند: مؤلفه ديگر در داستان ، وجه يا حال و هواست که از دو بخش فاصله و ديدگاه به آن توجه مي شود.
شيخ صنعان يکبار بر دختر ترسا عاشق شده است ؛ اما اين دلدادگي در ابتداي داستان از سوي راوي ، در ميانه قصه از زبان خود شيخ در گفت وگوي با دختر و در نهايت توسط ياران براي يکي از مريدان او نقل مي گردد.