چکیده:
عمادالدین نسیمی، از شاعران متعهد شیعی، با عاطفهای صادق و قلمی ساده و روان، اشعاری زیبا و دلانگیز در مدح و رثای پیامبر (ع) و اهلبیت (ع) ایشان به زبان ترکی سروده است. دیوان ترکی این شاعر نامدار ایرانی، بیانگر بخشی از فرهنگ و ادبیات این مرز و بوم است که تاکنون از لحاظ علمی به آن توجه نشده و غبار فراموشی همچنان بر صفحات آن سنگینی میکند. این پژوهش که اساس آن توصیف و تحلیل است، به تحلیل بنمایههای شیعی و نقد ادبی دیوان نسیمی میپردازد و بدین ترتیب، بخشی از ادبیات و فرهنگ شیعی کشور را معرفی میکند که در قالب زبان غیرملی تبلور یافته است. نسیمی در دیوان ترکی، خود را ولایی نامیده و از ولایت و حقانیت اهلبیت (ع) سخن گفته و در بیان بزرگی و کرامت پیامبر (ص) و اهلبیت: و بیان مظلومیت آنها به ویژه امام حسین (ع)، قلمفرسایی کرده است. وی شاعری صوفی است و هنگام سخن از اهلبیت (ع)، بیشتر از آیات قرآنی و اصطلاحات عارفانه مانند «تجلی»، «وحدت وجود» و «کشف و شهود» استفاده میکند. شعر شیعی نسیمی، به دلیل نگرش واقعبینانه، بیشتر جنبه خطابی دارد و خیال شعری کمتر در آن به چشم میخورد. همچنین شاعر تحت تاثیر آموزههای ادبیات عرفانی، در مدح اهلبیت (ع) به تغزل نیز میپردازد. غزل او هر چند رنگ و بوی غزل انسانی و زمینی دارد، به دلیل آمیختگی با آیات قرآنی و اوصاف فرازمینی، غزل عرفانی و روحی محسوب میشود.
خلاصه ماشینی:
این پژوهش که اساس آن توصیف و تحلیل است، به تحلیل بنمایههای شیعی و نقد ادبی دیوان نسیمی میپردازد و بدین ترتیب، بخشی از ادبیات و فرهنگ شیعی کشور را معرفی میکند که در قالب زبان غیرملی تبلور یافته است.
او در جوانی این اشعار شیعی را سروده و بیشک، عنایت او به پیامبر9 و اهلبیت، بعدها تأثیر مستقیمی در گرایش او به سمت و سوی عرفان داشته است، به عبارت دیگر، نسیمی از مدح اهل عرفان، خود نیز به عرفان رسید که به سبب صراحت زبان و افشای حقایق عرفانی، و نیز شاید به جهت همین صراحت در وصف اهلبیت: به ویژه امام علی7 و دفاع از حقانیت ولایت ایشان، کوتهبینان و دسیسهگران فتوای کشتنش را صادر کردند.
نسیمی هر چند از شاعران «مکتب ادبی رمانتیسم» نیست و هیچ شناخت علمی و دقیقی از این مکتب ندارد، برخی از مضامین شعر شیعی او، همخوانی کاملی با مضامین و اصول این مکتب دارد؛ مانند پناه بردن به دامن طبیعت و جانبخشی و تشخیص به عناصر آن، تا بدینگونه شرح حال دل خود را از زبان طبیعت بیان کند و مخاطب را نیز برانگیزاند؛ گویی وقتی مخاطب این نوع اشعار او را میخواند، همه طبیعت را در داغ شهادت امام حسین7 غمگین و دلسرد میبیند و در نتیجه، غم طبیعت به دل او نیز راه مییابد.
نسیمی در دفاع از حقانیت حکومت شیعی و شرعی و قانونی بودن وراثت آن بعد از پیامبر9 در اهلبیت: به چند مسأله از جمله ولایت، جایگاه امام علی7 نزد پیامبر9 و امام زمان(عج) احتجاج میکند که شرح آن بدین قرار است: الف) ولایت نسیمی «ولایت» را حق حضرت علی7 و یازده فرزند او از امام حسن7 تا امام زمان(عج) میداند که بعد از ایشان باید به این فرزندان منتقل میشد.