چکیده:
این مقاله اعتبار تفسیر منسوب به علی بن ابراهیم را نقد و بررسی می کند. تفسیر قمی موجود تلفیقی از روایات ابوالفضل العباس از علی بن ابراهیم و ابوالجارود و روایات سایر مشایخ است؛ و از طرف دیگر شیخ کلینی در کتاب کافی روایات تفسیری متعددی از قول استاد خود علی بن ابراهیم آورده است نویسنده روایات تفسیری علی بن ابراهیم در کتاب کافی را استخراج نموده و در ضمن تطبیق تک تک آنها با روایات تفسیری قمی فقط به یک مورد انطباق برخورد نموده است.
با تتبعی که در اسناد روایات تفسیری علی بن ابراهیم صورت گرفت، در سلسله اسناد راویان ضعیفی وجود دارند که به کذب، غلو و جعل حدیث متهم هستند و روشن است که توثیق علی بن ابراهیم شامل حال این افراد نخواهد شد.
با بررسی معیارهای متنی و چگونگی متن روایات تفسیری قمی مشخص شد که برخی روایات تفسیری قمی با موازین عقل و شرع سازگار نیست که از جمله آنها می توان به روایاتی اشاره کرد که مقام عصمت انبیا را مخدوش کرده است. یا در بسیاری از آنها دست واضعان حدیث و خرافه پردازان به خوبی نمایان است.
بر این اساس به این نتیجه دست می یابیم که تفسیری که در اختیار شیخ کلینی بوده، متفاوت با تفسیری است که هم اکنون در دست ماست
خلاصه ماشینی:
"آقای خوئی معتقد است با اینکه این راوی در سلسله سند تفسیر علی بن ابراهیم و اسناد کامل الزیارات واقع شده است و آن دو شهادت داده اند که فقط از ثقات روایت می کنند اما چون با گفتۀ علمای رجال از جمله ابن فضال که وی را کذاب دانسته است ، در تعارض است ؛ نمی توان به وثاقت او حکم کـرد و بایـد بـا او معاملـۀ راوی ضـعیف نمود(همان ، ٢٢٦).
آیه الله خوئی در مورد این راوی نیز تصریح می کند بـا ایـن کـه وی در سلـسله سند تفسیر قمی آمده است اما به دلیل معارضه با شهادت نجاشـی و ابـن غـضائری بـه ضعف او و گفتۀ ابن فضال مبنی بر کذاب بودنش ، حکم به وثاقت او نمی شود (خوئی ، ٣١٩/١١ ـ٣١٢).
حال با وجود راویا ن غالی ، کذاب و جاعل حدیث چگونه می توان توثیـق علـی بن ابراهیم را به همۀ راویان سلسلۀ اسنادش تعمیم داد؟ با توجه به چند نفـر از راویـان ضعیف که در این نوشتار بدان اشاره شد و سایر راویانی که ضعیف و غیر ثقـه بـوده و در سلسله اسناد روایات تفسیری قمی جای دارند؛ رأی کسانی که توثیق علی بن ابراهیم را محدود به مشایخ او دانسته اند، مقرون به صواب خوا هد بود و روشن است که توثیق شخصیتی مانند علی بن ابراهیم شامل چنین افرادی نمی شود."