چکیده:
دریای خزر یک دریای بسته است و طبق کنوانسیون حقوق دریاها تعیین رژیم حقوقی آن باید با توافق کشورهای ساحلی صورت گیرد و کشورهای دیگر حق دخالت در مسائل مربوط به آن را ندارند. یکی از مهمترین مشکلات این دریاها، تعیین رژیم حقوقی آنهاست. تعیین رژیم حقوقی این پهنة آبی پس از فروپاشی شوروی مطرح شد، اما هنوز پس از گذشت چندین سال از این موضوع، بین کشورهای ساحلی درمورد چگونگی استقرار رژیم حقوقی آن توافقی صورت نگرفته است. این مسئله دلایل زیادی دارد؛ برای مثال میتوان به نقش عوامل ژئومورفولوژیکی در تعیین رژیم حقوقی این دریا اشاره کرد. در پژوهش حاضر، شرایط ژئومورفولوژیکی بهعنوان یکی از عوامل جغرافیایی تأثیرگذار بر استقرار رژیم حقوقی دریای خزر بررسی میشود و همچنین از منظر جغرافیای سیاسی دریاها، نقش عوامل ژئومورفولوژیکی در استقرار رژیم حقوقی دریای خزر جستوجو میشود. روش این تحقیق از نوع توصیفی- تحلیلی و براساس مطالعات کتابخانهای است. این پژوهش بهدنبال پاسخ به پرسش اصلی تحقیق است اینکه آیا مؤلفههای ژئومورفولوژیکی بر استقرار رژیم حقوقی در خزر و افراز مرزهای دریایی مؤثرند. این مؤلفهها شامل صخرهها، برآمدگیهای جزری، شکل ساحل، خورها و خلیجها، جزایر، فلات قاره و دهانة رودها هستند که مطابق با کنوانسیون 1982 و همچنین با توجه به شرایط جغرافیایی دریای خزر ارزیابی شدند. براساس نتایج، کشورهای قزاقستان، روسیه، ترکمنستان و آذربایجان بهترتیب بهترین شرایط ژئومورفولوژیکی را برای تعیین رژیم حقوقی دارند. در این میان، ایران نامطلوبترین موقعیت را دارد و نیازمند اتخاذ سیاستهای بهینه در راستای بهبود شرایط موجود است.
خلاصه ماشینی:
همچنین ، دریای خزر به دلیل داشتن منابع زیاد (فسیلی و غیرفسیلی)، به ویژه در فلات قاره مورد توجه کشورهای ساحلی بوده است و این امر موجب سهم خواهی بیشتر کشورهای ساحلی و اختلافات و مناقشات بین آن ها برای تعیین مرزهای دریایی میشود.
مواد مربوط به فلات قاره تأثیرپذیری کشورهای ساحلی خزر از مادة ماده بند توضیحات مربوطه ٧٦ --- فلات قاره تداوم طبیعی سرزمین اصلی دولت ساحلی است که از فلات قاره در دریای خزر به شکل مساوی توزیع حد خارجی دریای سرزمینی شروع میشود و به حد خارجی حاشیۀ نشده است و سواحل کشورهای قزاقستان و قاره ختم می شود و درصورتیکه حد خارجی حاشیۀ قاره از ٢٠٠ روسیه و ترکمنستان بیشترین وسعت و سواحل مایل از خط مبدأ کمتر باشد، حد خارجی فلات قاره ٢٠٠ مایل کشور آذربایجان وسعت تقریبا مناسب را دارد.
براساس مفاد این کنوانسیون ، قزاقستان که بیشترین جزایر دریای خزر را در اختیار دارد، مواهب بیشتری در تعیین رژیم حقوقی دارد و کشورهای روسیه و آذربایجان و ترکمنستان در رتبه های بعدی قرار می گیرند.
مواد مربوط به جزایر در کنوانسیون ١٩٨٢ ماده بند توضیحات تأثیرپذیری کشورهای ساحلی خزر از مادة مربوطه ٦ --- درمورد جزایر مرجانی یا جزایری که از یک رشته صخره به جز در نقشه های رسمی کشور ایران ، جزایر و صخره ها تشکیل شده اند، خط مبدأ اندازه گیری وسعت دریای سرزمینی در نقشه های رسمی کشورهای قزاقستان ، روسیه ، خط پایین ترین جزر صخره به طرف دریاست که از طریق آذربایجان و ترکمنستان وجود دارد.