چکیده:
آن چه در این نوشتار بدان پرداخته شده است، شامل معرفی هنر خوش نویسی و کتیبه نگاری در قالب صنعت کاشی کاری دوره ی تیموری و دوره ی دوم سبک آذری خواهد بود. برای این منظور دو مسجد از این دوران پر فراز و نشیب هنری ایران (سده های میانی هنر اسلامی) به عنوان موارد مطالعاتی در نظر گرفته شده است. مساجد گوهرشاد و کبود در این دوران از آثار برجسته و پابرجای هستند که می توان به درستی کتیبه های موجود در آن ها را بررسی و مطالعه نمود. هرچند پیش از این، مطالعاتی در زمینه ی سبک شناسی و مقایسه ی تزیینات مساجد تیموری انجام گرفته است، اما مقایسه ی تحلیلی خطوط به کار رفته در کتیبه های دو مسجد گوهرشاد و کبود در این جستار امری تازه بوده و اهمیت پژوهش مورد نظر بدان است. همچنین در این بررسی تفاوت ها و یکسانی های نوشتاری، ترکیب رنگی و نیز چگونگی جای گزینی کتیبه ها در بنا تجزیه وتحلیل شده است. هدف اصلی این پژوهش، یافتن نقطه ی عطف هنر خوش نویسی دوران تیموری با مطالعه ی موردی بر روی دو مسجد «گوهرشاد» و «کبود» بوده است. در این پژوهش که به صورت مقایسه ای انجام گرفته، نتایج قابل توجهی به دست آمده است که می تواند به پژوهشگران عرصه ی هنر و معماری اسلامی در بررسی های آتی کمک نماید. برآیند پژوهش پیش رو را می توان این گونه بیان نمود: یافتن وجه تمایز و همچنین یکسانی میان نوشتارهای این دو مسجد و توجه به شیوه های نگارشی کتیبه ها و چگونگی بهره گیری از رنگ های متنوع در آرایش بدنه های این دو بنا (زمینه ی کتیبه ها) و نیز موضوعات و محتوای بیان شده در کتیبه ها که در متن اصلی به صورت کامل تجزیه و تحلیل شده است. در نهایت، خطوط در ترکیب با کاشی های معرق، معقلی و آجر، و همچنین نقوش هندسی و اسلیمی، زیبایی هر دو بنای مذهبی را دوچندان کرده است.
خلاصه ماشینی:
"برآینـد پژوهــش پیــش رو را میتــوان این گونــه بیــان نمــود: یافتــن وجه تمایــز و همچنیــن یکســانی میــان نوشــتارهای ایــن دو مســجد و توجــه بــه شــیوه های نگارشــی کتیبه هــا و چگونگــی بهره گیــری از رنگ هــای متنــوع در آرایــش بدنه هــای ایــن دو بنــا (زمینــه ی کتیبه هــا) و نیــز موضوعـات و محتـوای بیـان شـده در کتیبه هـا کـه در متـن اصلـی به صـورت کامـل تجزیـه و تحلیـل شـده اسـت .
از دیگــر تفاوت هــا کــه پیداســت ، در مســجد کبــود نام هــای مقــدس «الله » کــه هماننــد دعــای «جوشــن کبیر» بــه کار رفتــه اســت و همچنیــن در تمامــی کاشــیهای ایــن مســجد عبــارت (علــی ولــیالله ) و نام هــای مقــدس حســین (ع ) بــه شــیوه های گوناگــون زینت بخــش دیوارهــای ایــن مســجد بــوده ، ولــی در مســجد گوهرشـاد کمتـر ایـن نمونه هـا بـه کار رفتـه اسـت .
به خط ثلث همانندی های دو مسجد در هــر دو مســجد، تاق هــا بــا کتیبه هایــی تزییــن شــده اســت ؛ همچنیــن در هــر دو مسـجد از دوران یـک کتیبـه بـه دور محـور مشـخص نقش هـای ویـژه پدیـد آمـده اسـت .
اسـتفاده از خطـوط نوشـتاری بـه کار رفتـه در دو بنـا نیــز تــا انــدازه ای باهــم دارای یکســانی اســت ، ولــی تفاوت هایــی نیــز دیــده میشــود؛ ازجملـه : در مسـجد گوهرشـاد بیشـتر از خـط کوفـی بنایـی در کنـار سـایر انـواع خط هـای هفت گانــه و به ویــژه ثلــث و نســتعلیق بهره گیــری شــده ، در حالیکــه در مســجد کبــود بیشــتر خــط ثلــث خودنمایــی میکنــد؛ هرچنــد کــه در مســجد کبــود نیــز انــواع خطــوط به چشــم میآیــد."