چکیده:
مطالعه حاضر به معرفی مبانی نظری و محاسبه شاخص آسیب پذیری نفت برای اقتصاد کشورهای صادرکننده نفت میپردازد. برای محاسبه این شاخص نماگرهای مختلفی در دو بعد ریسک اقتصادی و ریسک تقاضا معرفی شده و برای اقتصاد ایران طی سال های ١٣٩٣-١٣٦٨ محاسبه شده است . در بعد ریسک اقتصادی، ٧ کانال مختلف اثرگذاری درآمدهای نفتی بر اقتصاد، مبتنی بر توسعه ادبیات نظری بیماری هلندی شامل کانال های درآمد، عایدی دولت ، مخارج ، حساب جاری، نرخ ارز، تکنولوژی و نوسانات مخارج دولت تعریف شده است . بعد ریسک تقاضا نیز به دو جزء اصلی ریسک تمرکز تقاضای نفت و ریسک سیاسی تقسیم شده و برای محاسبه آن ، ابتدا با توجه به سهم کشورهای واردکننده نفت از ایران ، شاخص تمرکز تقاضای نفت محاسبه میشود. پس از آن بر اساس پایداری روابط سیاسی دو جانبه ، وابستگی آن کشورها به واردات نفت از ایران و توانمندی آنها در تامین نیازشان از سایر کشورها، شاخص ریسک سیاسی محاسبه شده و با تعدیل شاخص تمرکز تقاضای نفت ، شاخص ریسک تمرکز ژئوپلتیک بازار نفت محاسبه میشود. بعد از نرمال نمودن هر یک از نماگرها، از متوسط وزنی نماگرها، شاخص نهایی محاسبه میشود. نتایج نشان میدهد طی سال های ١٣٨٠ تا ١٣٨٢ با متنوع سازی مسیرهای صادراتی نفت ایران ، تاسیس حساب ذخیره ارزی، تنوع منابع ارزی و ... شاخص آسیب پذیری نفت کاهش قابل ملاحظه - ای پیدا کرده و پس از سال ١٣٩٠ با کاهش تنوع در مقاصد صادرات نفت ، اعمال تحریم ها و متمرکز شدن فروش نفت به کشورهای خاص ، وضعیت شاخص به بدترین وضع ممکن میرسد.
خلاصه ماشینی:
"جدول ٤- مهمترین نماگرهای ریسک اقتصادی ردیف کانال اثر گذاری درآمد نفتی نماگر نماد ارتباط با OVI نسبت درآمد نفتی به تولید ناخالص ۱ کانال درآمدی VOS/GDP مثبت داخلی نسبت درآمدهای نفتی در بودجه به ۲ کانال عایدی دولت OI/GDP مثبت تولید ناخالص داخلی سهم درآمد دائمی نفت به درآمد ۳ کانال مخارج OP/YP مثبت ملی دائمی نسبت صادرات نفتی به کل ۴ کانال حساب جاری OEX/EX مثبت صادرات ۵ کانال نرخ ارز میزان ذخایر خارجی بانک مرکزی FexR منفی برای مدیریت بحران نسبت واردات مواد اولیه و کالاهای ۶ کانال تکنولوژی IMcap/GDP مثبت سرمایه ای به تولید ناخالص داخلی نسبت مبلغ واریزی به صندوق به ۷ کانال نوسانات مخارج دولت OSF/OEX منفی تولید ناخالص داخلی ۸ سطح توسعه اقتصادی درآمد سرانه بر حسب ppp GDP/PPP منفی منبع : (گوپتا، ٢٠٠٨) ٣-٢- روش شناسی تعیین مؤلفه های ریسک تقاضا همانطور که در بخش ٠ گفته شد، بعد دوم در تعیین شاخص آسیب پذیری نفت برای کشورهای مصرف کننده نفت ، محاسبه و تعریف ریسک عرضه و تأمین نفت است .
جدول ٨- مجموعه نماگرهای مورد نیاز برای محاسبه شاخص آسیب پذیری نفت در ایران ردیف بعد نماگر نماد ارتباط با OVI 1 سهم درآمد نفتی در تولید ناخالص داخلی VOS/GDP مثبت ریسک 2 سهم درآمد های نفتی در بودجه دولت OI/GB مثبت اقتصادی 3 سهم درآمد دائمی نفت به درآمد ملی دائمی OP/YP مثبت 4 سهم صادرات نفتی از کل صادرات OEX/EX مثبت میزان ذخایر خارجی بانک مرکزی برای مدیریت 5 FexR منفی بحران 6 سهم واردات مواد اولیه و کالاهای سرمایه ای از -IMcap/ind مثبت تولید ناخالص داخلی GDP 7 سهم صندوق تثبیت از درآمدهای نفتی OSF/OEX منفی 8 درآمد سرانه بر حسب ppp GDP/PPP منفی ٩ ریسک تقاضا ریسک تمرکز ژئوپلتیک بازار نفت GOMCR مثبت منبع :یافته های پژوهش ٤-١-١- محاسبات مربوط به ریسک اقتصادی برای ایران جدول نتایج آمار نرمال شده برای اقتصاد ایران را طی سال های ١٣٦٨ تا ١٣٩٣ نشان میدهد."