چکیده:
آیات جهاد از مسائل بحث برانگیزی است که بهویژه در سده اخیر مورد توجه محققان قرار گرفته است. آیات جهاد را میتوان به آیات مطلق، مقید و صلح و احسان تقسیم کرد. در سده اخیر برخی از محققان معاصر به تبع مفسران سلف، آیات مطلق را کانون توجه خود قرار داده و در مورد سایر آیات، اقوالی چون نسخ را پذیرا شده و در نتیجه «جهاد برای محو کفر و تغییر عقیده» را لازم شمردهاند. در عصر حاضر، جهاد برای تحمیل عقیده، جای خود را به دیدگاههایی چون «جهاد برای رفع مانع و آزادی دعوت» و «جهاد دفاعی صرف» داده و بر اساس رویکرد به آیات مقید و آیات صلح و احسان، مفاهیمی چون صلح و همزیستی با کفار بر مبنای اشتراک در انسانیت، پررنگتر گردیده است. نقطه اشتراک این دو دیدگاه، عدم اجبار بر عقیده است. توجه به مجموعه آیات مرتبط با جهاد بیانگر آن است که دیدگاه «جهاد برای رفع مانع و آزادی دعوت»، قابل دفاع بوده و دو دیدگاه دیگر قابل نقد است.
خلاصه ماشینی:
"(تثنیه، 13 / 16 ـ 15؛ متی، 5 / 40 ـ 38) حال باید دید آیا دین اسلام مانند مسیحیت هیچ تقابل و جنگی را مجاز نمیشمارد و در هر صورتی برصلح و مدارا تکیه میکند، یا همچون برخی آموزههای عهد قدیم استفاده از هر وسیله برای نابودی دشمن را روا داشته و برای انسان کرامتی قائل نیست یا آنکه فلسفه جدیدی از قتال و جهاد بهدست میدهد؟ پاسخ به این سؤال بهویژه در دوره معاصر از دو جنبه دیگر نیز اهمیتی فراوان مییابد؛ یکی اینکه اسلام هراسی در کشورهای غیر اسلامی که بهطور خاص پس از 11 سپتامبر روندی روز افزون پیدا کرده و دیگری پیدایش و رشد قارچگونه گروههای تکفیری است که از اسلام و مقوله جهاد چهرهای خشن و بهدور از انسانیت عرضه میکنند.
اساسا هیچ یک از این حدود قابل نسخ نیست؛ یعنی نمیتوان چنین پنداشت که چون برخی کفار به عهد و پیمانشان عمل نمیکردند و با مسلمانان با مبارزه برمیخاستند و آنان را مورد ظلم قرار میدادند، پس از برههای، قتال با تمامی کفار واجب میشود، اما آیاتی که مطلق یا عام و در نتیجه ناسخ شمرده شدهاند، اولا توسط سایر آیات قید میخورند، ثانیا آیاتی مانند آیه 5 سوره توبه، توسط آیات پس از آن معنایی محدود پیدا میکنند.
2. با توجه به آیه 33 سوره توبه که از لزوم غالب شدن اسلام بر سایر آیینها سخن میگوید و آنچه در توضیح آن ذکر شد، روشن میشود که فتنه (در آیه 193 بقره) تنها بهمعنای هجوم کفار نیست بلکه منع از دعوت در سایر مناطق را نیز شامل میشود؛ چراکه رفع فتنه مقدمه تحقق گزاره «و یکون الدین لله» شمرده شده و «الدین» هم همان «دین الحق» (توبه / 33) است که باید بر همه ادیان چیره گردد."