چکیده:
برخی از منتقدان ادبی، استعاره را «ملکه تشبیهات مجازی» خوانده اند. جرج لیکاف ، مارک جانسون و ترنر، بر این باورند که استعاره یک سازوکار بنیادین شناختی است . استعارة مفهومی، فرهنگ بنیاد است و در شکل گیری استعاره ها توجه به عناصر و بار معنایی فرهنگی واژه ها، ضروری است . بر اساس نگرش معنیشناسی شناختی، دانش زبانی مستقل از اندیشیدن و شناخت نیست ، بخشی از شناخت عام آدمی است . مقاله حاضر در پی آن بود که استعارة مفهومی را در خمسه نظامی، که او را از جهت تنوع و تعداد صور خیال صدرنشین همه شاعران شعر فارسی میدانند، بکاود و برای این منظور واژة «آتش » را که پیشینه ای دیرین در اندیشه های ایرانیان داشته ، برگزیند و کارکردهای معنایی آن را در شعر نظامی نشان دهد. نظامی فرآیند نگاشتی آتش را در خمسه ، در طرحواره های انسان ، حیوان ، اشیا، اندامواره ها، صفت ، سخن ، عشق ، هوس ، شهوت ، جنگ ، شراب ، آفتاب ، دنیا و جهان ، قصه و داستان ، رنگ ، طعام و... نشان میدهد. جمع آوری اطلاعات این پژوهش بر اساس شیوة اسنادی – کتابخانه ای و نگارش متن آن به روش استنباطی – تحلیلی انجام گرفته است .
خلاصه ماشینی:
"مقاله ها و پایان نامه های فراوان در این حوزه در سال های اخیر نوشته شده است : محمدعلی اژه ای (١٣٧٦) نظریۀ تعاملی استعاره ؛ ارسلان گلفام و فاطمه یوسفیراد (١٣٨١) زبان شناسی شناختی و استعاره ؛ آزاد موسوی فریدنی (١٣٨٢) استعاره از کذب تا واقعیت ؛ نیره صدری (١٣٨٥) بررسی استعاره در ادبیات فارسی از دیدگاه زبان شناسی شناختی؛ سیما حسندخت فیروز (١٣٨٨) بررسی استعاره از دیدگاه شناختی در اشعار فروغ فرخزاد(پایان نامه )؛ فاطمه راکعی (١٣٨٨) نگاهی نو به استعاره (تحلیل استعاره در شعر قیصر امین پور)؛ عالیه کرد زعفرانلو کامبوزیا و دیگران (١٣٨٨) استعارة زمان در شعر فروغ فرخزاد از دیدگاه زبان شناسی شناختی؛ حسین هوشنگی و محمود سیفی پرگو (١٣٨٨) استعاره های مفهومی در قرآن از منظر زبان شناسی شناختی؛ مینا بهنام (١٣٨٩) استعارة مفهومی نور در دیوان شمس ؛ شهلا شریفی و زهرا حامد شیروان (١٣٨٩) بررسی استعاره در ادبیات کودک و نوجوان در چارچوب زبان شناسی شناختی؛ زهره هاشمی (١٣٨٩) نظزیۀ استعارة مفهومی از دیدگاه لیکاف و جانسون ؛ زهرا خدادادی (١٣٩٠) بررسی استعاره های مفهومی در عبهرالعاشقین (پایان نامه )؛ داود مدنی و کامران درخشان (١٣٩١) بررسی شناختی مفهوم استعاری ترس در زبان فارسی؛ فرزان سجودی و زهرا قنبری (١٣٩١) بررسی استعارة زمان در داستان های کودک به زبان فارسی؛ رخساره سهرابی (١٣٩١) بررسی استعاره در شعر سنتی و شعر نو فارسی بر اساس دیدگاه شناختی مبتنی بر گزیدة اشعار حافظ و سهراب سپهری(پایان نامه )؛ ابوالقاسم قوام و زهره هاشمی (١٣٩١) امید و ناامیدی در بوف کور، تحلیل مفاهیم انتزاعی بوف کور بر اساس نظزیۀ استعارة مفهومی؛ زهره هاشمی (١٣٩٢) زنجیره های استعاری محبت در تصوف ، بررسی دیدگاه صوفیه دربارة محبت از قرن دوم تا ششم هجری بر بنیاد نظریۀ استعارة مفهومی؛ زهره هاشمی (١٣٩٢) مفهوم ناکجاآباد در دو رسالۀ سهروردی بر اساس نظریۀ استعارة شناختی؛ زهره هاشمی (١٣٩٢) بررسی نظام های استعاری عشق در پنج متن عرفانی بر اساس نظریۀ استعارة شناختی؛ زهره هاشمی و ابوالقاسم قوام (١٣٩٢) بررسی شخصیت و اندیشه - های عرفانی بایزید بسطامی بر اساس نظریۀ استعارة شناختی؛ سیدمحمد استوار نامقی (١٣٩٢) استعارة رد در شاهنامۀ فردوسی؛ سیدمهدی زرقانی و مریم آباد (١٣٩٢) تحلیل شناختی استعاره های عشق در غزلیات سنایی؛ آزیتا افراشی و محمدمهدی مقیمیزاده (١٣٩٣) استعاره های مفهومی در حوزة شرم با استناد به شواهدی از شعر کلاسیک فارسی؛ اختر ذوالفقاری و نسرین عباسی (١٣٩٤) استعارة مفهومی و طرحواره های تصویری در اشعار ابن خفاجه ؛ محمد رضایی و نرجس مقیمی (١٣٩٤) بررسی استعاره های مفهومی در ضرب المثل های فارسی."