چکیده:
زلزله 26 دی ماه 1382 در بم تلفاتی حدود 40000 نفر و 30000 زخمی در پی داشت. در روزهای پس از فاجعه علاوه بر مرگ بیش از نیمی از ساکنان شهر، تغییرات جمعیتی دیگری مانند جابهجایی مکان زندگی و مهاجرت نیز به وقوع پیوست؛ تغییراتی که توسط پژوهشگران قوم باستانشناسی فاجعه به تناوب 6، 17 و 32 ماه پس از زلزله بررسی و مستندسازی شد. بر اساس دادههای کمی و آماری این بررسیها، الگوهای تغییرات جمعیتی و در پی آن تغییرات ساختاری، طبقات جمعیت و فرهنگی استخراج و مورد بررسی و مقایسه با الگوهای پیش از فاجعه قرار گرفت. مقاله حاضر علاوه بر ارائه اطلاعات بررسی تغییرات جمعیت پس از زلزله به ارائه راهکارهای استفاده از الگوهای آن در تفسیر مواد فرهنگی حاصل از کاوش و بررسی در زمینه باستانشناسی میپردازد. لازم به ذکر است که تغییرات جمعیتی به ویژه در شرایط بحران، تأثیر به سزایی در ساختارهای فرهنگی و اجتماعی در فرایندی دراز مدت دارد و از این رو استخراج و استفاده از الگوهای قوم باستانشناسی تغییرات جمعیت ارزیابی تفاسیر زمینه مرده در شرایط غایب بودن عامل انسانی و مرده بودن زمینه را برای باستان شناسان امکانپذیر میکند. از سوی دیگر این الگوها به دلیل قابلیت آزمون در مکانها و زمانهای مختلف امکان کاربری در ستادهای بحران در جهت کاهش هزینههای کوتاه مدت فاجعه را دارند.
خلاصه ماشینی:
" جابه جایی کوتاه مدت جمعیت شهر بم برمبنایتعریف ارائه شده دراین پژوهش جابه جاییکوتاه مدت به ترکموقت شهرپس از زلزله وبازگشت دوباره به شهراطلاق شده است .
به طورکلیدر٩٨%مواردجابه جایی کوتاه مدت درروزهاینخست پس اززلزله باانگیزه مداواانجام شده است ،میزان این جابه جاییبافشاربرواحدهایدرمانینیزمطابقت دارد،چراکه بیشترین میزان مداوادرسه روزپس ازفاجعه انجام شده است (اکبریودیگران ،٢٠٠٥)؛برخلاف جابه جاییبلندمدت که افرادبه اختیارخوداقدام به ترکشهروانتخاب مقصدکرده اندجابه جاییکوتاه مدت عموماخودخواسته نبوده است .
وضعیت سکونت و جابه جایی بلند مدت درموردجابه جاییدرازمدت اطلاعات گردآوریشده درباره وضعیت سکونت درشهرمقصد محدوداست وبه همین دلیل دراستخراج الگوهابه کارگرفته نشد،درواقع درمرحله اول تنها٢١%مصاحبه شوندگان به این پرسش پاسخ دادندازاین تعداددرموردافرادیباطبقه اقتصادیبالا٦٢%افراددرشهرمقصد،اقدام به اجاره خانه کرده و١٢%درخانه شخصی سکونت گزیده اندودرطبقه متوسط ٢٥%موارددرخانه استیجاریو٨%درمنزل شخصی ساکن شده اند.
درصدهایافزایش جمعیت در موردریگان به سبب دوریکمترین میزان جابه جاییجمعیت راداشته وفهرج بااینکه دورترازروداب ونرماشیراست احتمالابه دلیل اینکه مرکزیدیرپاترازدومرکزیادشده است سهم بیشتریازمهاجرین به بم درروال عادیرابه خوداختصاص داده ودرنتیجه پس اززلزله که افرادبه زادگاهشان بازگشته انداین بخش نسبت به جمعیت پیش اززلزله افزایش جمعیت بیشتریراپذیرفته است .
مطالعه تغییرات وجابه جاییجمعیت پس اززلزله بم درمیان مدت نشان میدهدکه فاجعه ورخدادآن رامیتوان نقطه عطفیدرتغییرات اجتماعی-فرهنگیقلمدادکردو گرچه بازگشت تغییرات به شرایط روال عادیدردرازمدت پیش بینی میشوداماتأثیرات ساختاری وفرهنگی چنین تغییراتی پایداروقابل مشاهده درفرایندهای درازمدت پیش بینی میشود(هال ،٢٠٠٥وشنان ،٢٠٠٠)،فرضیه ای که بررسیمیزان صحت وسقم آن نیازبه آزمون دردرازمدت دارد.
Psychological distress among Bam earthquake survivors in Iran: a population-based study."