چکیده:
از مهمترین صنایع دوره قاجار، صنعت شالبافی بود. ابریشم و پشم ایران افزون بر کاربرد در تولید انواع قالی و پارچه ابریشمی، در بافت محصولی به نام شال استفاده میشد. با تثبیت دولت قاجار و حمایت برخی از دولت مردان، شالبافی به صنعتی مهم و با ارزش تبدیل شد. شهرهای کرمان، مشهد و کاشان به تدریج به مراکز شالبافی تبدیل گشته و نقش مهمی در رشد و بالندگی این صنعت ایفا کردند. همزمان با گسترش صنعت شال در کشور، این کالا علاوه بر اهمیت سیاسی و اجتماعی، از جنبههای اقتصادی و تجاری نیز جایگاه ویژهای پیدا کرد؛ تا آنجا که میتوان در پژوهشی مستقل این مسائل را مورد واکاوی قرار داد. شناخت سیر تحولات تجارت صنعت شال، همان امری است که این پژوهش در نظر دارد با مطالعات کتابخانهای و مراجعه به اسناد کنسولی بجای مانده از دوره قاجاریه و نیز به روش توصیفی- تحلیلی به آن پاسخ دهد. مسائل محوری مقاله دو مورد است: اولا ویژگیها و کاربرد شال در جامعه ایران عصر قاجار چیست؟ و مهمتر آنکه وضعیت تجارت این کالا در دوره قاجار چگونه بوده است؟ دستاورد پژوهش نشان از آن دارد که در جامعه ایران از شال استفادههای متنوعی میشده و دارای کاربد های فراوانی بوده است. همچنین با گسترش صنعت شالبافی در کشور، تجارت آن نیز در دستور کار دولت قاجار قرار گرفت و صادرات آن در کنار دیگر محصولات آغاز به کار کرد.
خلاصه ماشینی:
"مسائل محوری مقاله دو مورد است : اولا ویژگیها و کاربرد شـال در جامعـۀ ایـران عصـر قاجـار چیست ؟ و مهم تر آن که وضعیت تجارت این کالا در دورة قاجار چگونه بوده است ؟ دستاورد پژوهش نشان از آن دارد که در جامعۀ ایران از شال استفاده های متنوعی میشده و دارای کاربـد هـای فراوانـی بـوده اسـت .
با ذکر دلایل و اهمیت موضوع ، این پژوهش بر آن است تا به روش تحقیـق توصـیفی- تحلیلی و با مراجعه به اسناد کنسولی به جای مانده از دورة قاجار، مطالعـۀ تـاریخ اقتصـادی این دوران و نیز منابع تاریخ محلی و سفرنامه ها، به پرسش های زیر پاسخ دهد: - ویژگیها و کاربرد شال در جامعۀ ایران عصر قاجار چیست ؟ - چه مناطقی از کشور در تولید شال نقش داشته و عملکرد آنان در تولید شال چگونـه بوده است ؟ - سیر تحول تجارت شال در این دوره چگونه بوده است ؟ در زمینۀ کاربرد شال در جامعۀ ایران و به ویژه وضعیت تجارت آن در این زمان تـاکنون پژوهش مستقل و مطلوبی صورت نگرفتـه اسـت ؛ اگرچـه پیرامـون شـالبافی در دورة قاجـار مقالات و گزارش هایی تهیه شده است .
اگر چـه در اوایـل دوره قاجـار شـال هـای کشمیری که در هند بافته میشد و به ایران وارد میشد، بهترین و مرغوب ترین شـالی بـود که در ایران وجود داشت (پولاک، ١٣٦٨: ١١١)؛ اما میتوان گفت کـه ایـن صـنعت از یـک هزاره قبل از قاجارها در برخی از نقاط مختلف کشور نظیر کرمان و مشهد رایـج بـوده و بـه واقع صنعت شالبافی از ایران بود که به شبه جزیره هند راه پیدا کرد (عطـایی، ١٣٨٧: ٣٩٣)."