چکیده:
یگانگی و دادگری خداوند متعال که در متون دینی، تحت عنوان "توحید و عدل" یاد شده است، از چنان اهمیّتی برخوردار است که به مثابه اساس دین، شناخته میشود و سایر اصول اعتقادی، منشعب از این دو رکن است. یکی از این دو، یعنی توحید، باوری است که مبتنی بر یکتایی آفریدگار است؛ خدا کفو و شبیهی در میان خلق ندارد و از طرفی، آنچه مخلوق دارد، یکسره ملک خدای بیانباز است که تملیک نموده است؛ از این رو، آدمی در پیشگاه او منفعل است. از سوی دیگر، حقّ متعال، انسان را موجودی مختار و آزاد آفریده که با دادههای الهی، انتخاب کند و این خود اوست که مسئول گزینشهای خویش است؛ بنابراین آنچه از نعمتها یا نقمتها پیش رو دارد، محصول دست خود اوست و از این رو کاملا عدالت دادار برقرار است. در آیات و روایات، بارها این دو اصل را کنار یکدیگر میتوان ملاحظه نمود؛ چنین است که در آثار عالمان شیعی و معتزلی، فصولی به تبیین توحید و عدل اختصاص یافته است، البته با تفاوتی که میان این دو مکتب وجود دارد.
خلاصه ماشینی:
(نک : عیاشی،١٦٥/١؛ مجلسی، بحارالانوار، ٢٠٤/٢٣) نمونۀ دیگر در آیات ١٧٢ و ١٧٣ سورة اعراف قابل ملاحظه است : «و إذ أخذ ربک من بنی آدم من ظهورهم ذریتهم و أشهدهم علی أنفسهم أ لست بربکم قالوا بلی شهدنا أن تقولوا یوم القیامة إنا کنا عن هذا غافلین - أو تقولوا إنما أشرک آباؤنا من قبل و کنا ذریة من بعدهم أ فتهلکنا بما فعل المبطلون » یعنی: «و (یادکن ) زمانی را که پروردگارت از نسل آدم ، ذریه آنها را برگرفت و آنها را گواه بر خویشتن ساخت (و فرمود:) «آیا من پروردگار شما نیستم ؟» گفتند: «آری، گواهی میدهیم !» (چنین کرد تا مبادا) روز رستاخیز بگویید: «ما از این ، غافل بودیم » (و از پیمان فطری توحید بیخبر ماندیم ) یا بگویید: «پدرانمان پیش از ما مشرک بودند، ما هم فرزندانی بعد از آنها بودیم (و چاره ای جز پیروی از آنان نداشتیم ) آیا ما را به آنچه باطل گرایان انجام دادند مجازات میکنی؟» این آیات که به آیات میثاق مشهور است ، اشارتی لطیف به دو بحث توحید و عدل دارد.
٤-٢- امام رضاع از جد مطهرشان رسول اکرم ص روایت کرده اند که فرمود: «ما عرف الله من شبهه بخلقه و لا وصفه بالعدل من نسب إلیه ذنوب عباده » (صدوق ، التوحید، ٤٧) یعنی: «آن کس که خدا را به خلقش تشبیه کند، او را نشناخته است و هر کس گناهان بندگان را به خداوند نسبت دهد، او را به عدالت وصف نکرده است .