چکیده:
در تاریخ ایران، بعد از سقوط ساسانیان وحدت ملی که به دنبال مذهب رسمی شکل گرفته بود، از بین رفت. تلاش حکومت های ایجاد شده در ایران از قرن اول تا نهم ه ق در این زمینه بی نتیجه ماند. از لحاظ مذهبی در این دوره، شیعیان در اقلیت بودند و بین آن ها تعامل جدی برقرار نبود. با توجه به اینکه مذهب از عناصر مهم و اساسی در شکل گیری وحدت و هویت ملت ها است و بیشتر مردم ایران نسبت به مذهب شیعه دوازده امامی آگاهی جمعی و تعلق خاطر داشتند، شاه اسماعیل توانست اساس وحدت ملی را بر پایه محکم مذهب بنا نهد. وی با رسمیت دادن به تشیع در ایران، نه تنها سراسر کشور ایران را تحت یک حکومت درآورد، بلکه اکثر مردم ایران را از نظر مذهبی با هم متحد کرد. این نوشتار بر آن است تا نقش شیعه را در شکل گیری وحدت ملی در ایران اوایل دوره صفوی (907-985 ه.ق) را با شیوه پژوهش تاریخی از نوع توصیفی-تحلیلی بررسی کند.
خلاصه ماشینی:
"از ایـن حیث ، شاه اسماعیل اول صفوی با آگاهی از این مسأله ، با رسمیت بخشیدن به مـذهب شـیعه دوازده امامی در برابر ظلم و ستم حاکمیـت سـنی سربرافراشـت و بـا کمـک نیـروی جانبـاز قزلباش توانست آن وحدت و هویت ملی را که از زمان سقوط ساسانیان بـه بعـد، بـه عنـوان 3 حلقه مفقوده در اندیشه دینی و مذهبی ایران شمرده می شد را به دست آورد.
در تاریخ ایران ، علمای شیعه که تجربه چندین قرن دشمنی دولت ها را بـا تـشیع داشـتند، اوضاع به وجود آمده از طرف صفویان را غنیمت شمردند، زیـرا بـه برکـت دولـت صـفوی، تشیع از حالت تقیه خارج شده بود، به طوریکه حضور علمای شیعه در دربار صفوی، وجهه مذهبی پادشاهان صفوی را افزایش داده و ایران را به عنوان کـشور پرچمـدار فقـه شـیعی در تقابل با حکومت های سنی مذهب قرار داد.
گذشته از این ، میزان مشارکت علما در عصر صفوی سیر یکنـواختی نداشـت ، ظـاهرا اوج نفوذ آنها در دوره شاه اسـماعیل اول و بـه ویـژه در دورة شـاه طهماسـب اول بـود، کـه بـه جنبه های مختلف شریعت تشیع دوازده امامی توجه فراوانی داشت و قـدرت علمـا و فقـه در دورة طهماسب اول نهادینه شد، تا جایی که امکان حذف آن از بین رفت .
٢ اگرچه موفقیت شاه اسـماعیل ، تـا انـدازهای مربـوط بـه کشتارهای بی رحمانة او بود، اما یک آمادگی فکری و قلبی هم بین ایرانیان وجود داشـت کـه باعث ماندگاری مذهب تشیع در ایران شده است ، به طـوریکـه از زمـان شـاه اسـماعیل اول تاکنون، نه تنها هرگز کوششی برای بازگشت به سنی گری نشده است ؛ بلکه با گذشـت زمـان، 3 ایرانیان در شیعه گری خود پایدار و متعصب شده اند."