چکیده:
وقتی یهودیان از اسارت بابل رهایی یافتند، آنها را مخیـر کردنـد کـه بـه وطـن خـود اورشلیم بازگشته و یا در ایـران بماننـد؛ از ایـن رو گروهـی از یهودیـان در ایـران مـسکن گزیدند و صاحب مشاغل و مناصب مختلفی شدند. با ورود اسلام بـه ایـران، یهودیـان نیـز می بایست همانند سایر اهل ذمه خراج و جزیه می پرداختند و در اجرای شعائر دینی خـود، انتخاب شغل و محل زندگی و مهاجرت آزاد بـوده و در حمایـت حکومـت اسـلامی قـرار می گرفتند. هرچند قوانین محدود کنندهای مثل عدم ساخت کنیسه جدیـد، لـزوم کوتـاهتـر بودن کنیسه های موجود از مساجد، سوار شدن بر الاغ و قاطر به جای اسب ، حمـل نکـردن سلاح، پوشیدن لباس خاص و... داشتد. اما در برهـه ای از تـاریخ ایـران میانـه ایـران دارای نقش و مناصب حساس حکومتی بـودهانـد. مقالـه حاضـر بـه مطالعـه وضـعیت سیاسـی و اجتماعی یهودیان در ایران دوره ایلخانان پرداخته است . مساله پژوهش بررسی رونـد کمـی و کیفی قدرتیابی نسبی یهودیان است ؛ با توجه به اهمیت دوره تحقیق سـوالهـای اصـلی عبارتست از:١- نقش و جایگاه یهودیان در حکومت ایلخانان به چه میزان بـوده اسـت ؟٢- چه عوامل و دلایلی باعث قدرتگیری نسبی یهودیان در دوره سلاطین ایلخانی بوده؟ نـوع پژوهش به صورت کتابخانه ای بـوده و بـا اسـتفاده از منـابع دینـی یهودیـان و تـاریخ دوره ایلخانان با استناد به روش تحقیق توصیفی ـ تحلیلی به تدوین وتبیین مطالب پرداخته شـده است .
خلاصه ماشینی:
تاریخ مهاجرت یهودیان به ایران در دوره سلطنت کوروش موسس سلسله هخامنشی صورت گرفت ، یهودیان هنگام مهاجرت از فلسطین به آشور، بابل و بخش های غربی و مرکزی ایران در طی چند دوره بود، پیروان دین یهود در زمان حضرت موسی (ع ) پس از چندی سرگردانی در صحرای سینا به سرزمین فلسطین برگشتند و با کوشش های عزرا و نحمیا به تجدید بنای معبد و تقویت مبانی حیات دینی و اجتماعی خود پرداختند؛ ولی بخش بزرگی از آنان در سرزمین ایران ساکن 1 شدند.
یهودیان در دوره اشکانیان پیوسته مورد حمایت آنان بودند و حتی اعتصاب بزرگ یهود در قرن دوم میلادی که سراسر نواحی شرقی امپراتوری روم صورت گرفت از طرف پادشاهان اشکانی همراهی شده یهودیان در دوره ساسانیان تا حدودی مورد فشار و اذیت برخی از شاهان ساسانی قرار داشتند؛ اگرچه برخی از شاهان ساسانی همچون اردشیر اول و پیروز نظر مساعدی نسبت به یهودیان نداشتند و بسیاری از یهودیان در اصفهان کشته شدند؛٢ ولی در مجموع وضعیت یهودیان در این دوره خوب بوده و در شهرهای مختلف ایران زندگی می کردند و به تجارت و کشاورزی مشغول بودهاند.
و بعد از قتل سعدالدوله در تاریخ دوره مغول شعری درباره وضعیت نکبت بار یهودیان سروده شد٥ و بعد از این همه خانه های یهودیان غارت شد و زمین و خیمه و خرگاه آنان را نابود کردند و به قتل و غارت آن قوم مشغول شدند چنانکه در بغداد بیش از صد نفر از بزرگان یهودیان را کشتند ولی در شیراز به خاطر زیرکی و عاقبت اندیشی شمس الدوله و عدالت و رونق ایالت وی و اعزاز و تکریم علماء و بزرگان شورشی صورت نگرفته و حتی خود شمس الدوله بعد از یک سال به دستور گیخاتو به حکومت شیراز منصوب شد؛ شمس الدوله مردی خوش رو و خوش سخن بود و دعوی اسلام می کرد به همین علت گروهی از بزرگان بر 6 صدق وی گواهی می دهند.