چکیده:
مهاجرت طوایف ترک به ایران و تاثیراتی که بر تاریخ این مـرز و بـوم گذاشـتند، سـابقه ای طولانی دارد تا حدی که می توان سابقه آن را در سده های میانه خاصه دوره سامانیان جست و جو کرد. از سده چهارم هجری به بعد مهاجرت طوایف ترک از ماوراء النهر بـه ایـران و آناتولی به عنوان موضوعی اصلی در تاریخ ایران مطرح شد. فترت بـین سـقوط مغـولان و روی کار آمدن صفویه ، فرصتی مناسب در اختیار طوایف ترک ساکن آناتولی گذاشت تـا از آن جا به نقاطی چون آذربایجان، مهاجرت نمایند. این مهاجرت ها علاوه بر این که تـشکیل دولت هایی چون قراقویونلوها و آق قویونلوها را در پی داشت ؛ مهاجرت چند طایفـه تـرک را نیز از آناتولی به آذربایجان و قفقاز موجب گردید. طوایفی کـه در آغـاز سـده دهـم بـه طوایف قزلباش مشهور شدند و عامل اصلی روی کار آمدن دولت بـا اهمیـت صـفویه در ایران شد. دولت ها اغلب با توجه به شرایط سیاسی و اجتماعی و حمایت طرفدارن خود به تدریج شکل می گیرند. دولت صفوی نیز با حمایت طوایف قزلباش به وجود آمد و سـپس با عنایت و پشتیبانی آنان تثبیت شد. این مقاله در پی آن است که واژه قزلباش و زمینه هـا و نقش قزلباشان را در دوره پادشاهی شاه اسماعیل و شاه طهماسب صفوی مورد بررسی قرار دهد.
خلاصه ماشینی:
"الهام پورقیومی (دانشجوی کارشناسی ارشد تاریخ دانشگاه بیرجند) حدیث محمودی (کارشناس ارشد رشته تاریخ ) دکتر سیدحسین رئیس السادات (دانشیار بازنشسته گروه تاریخ دانشگاه بیرجند) قزلباشان و نقش آنها در تشکیل دولت صفوی(دوره شاه اسماعیل و شاه طهماسب ) چکیده مهاجرت طوایف ترک به ایران و تأثیراتی که بر تاریخ این مـرز و بـوم گذاشـتند، سـابقه ای طولانی دارد تا حدی که می توان سابقه آن را در سده های میانه خاصه دوره سامانیان جست و جو کرد.
بین شاه طهماسب و دولت عثمانی صـورت گرفـت ، نیز مهاجرت مداوم و دسته جمعی قزلباشان از آناتولی به ایران وجود داشته است که فشار دولـت عثمانی برطوایف ترکمان و علایق مذهبی خود آنـان سـبب شـد تـا همزمـان بـا تـشکیل دولـت صفوی، سیل مهاجران ترکمان از سرزمین آناتولی به آذربایجان سرازیر شود و اساسا قزلباشان کـه جز همین ترکمانان جنگجو نبودند در دایره سلسله های صوفی و تحت الشعاع برخی از فرقه هـای افراطی شیعه قرار گرفته و نقطه امید خویش را در خانقاه اردبیل جستجو می کردند.
در حقیقت از طریق نیروی نظامی قبایل تـرکمن ، یعنـی قزلبـاشهـا بـود کـه اسـماعیل توانست به تاج و تخت دست یابد و دوره نسبتا با ثباتی را که بیش از دو قرن به درازا کشید، در تـاریخ ایران آغاز کند ؛ و نیز در طول این مدت ایران توانایی خود را در مقابله با تهاجمـات مکـرر امپراتـوری عثمانی و ازبکان، مدیون قابلیت های رزمی قزلباشان بود و هر چند وجود آنها بـرای دفـاع از مرزهـای کشور امری حیاتی به شمار می رفت ؛ اما سران قزلبـاش بـا آن خودسـریهـای مهـار نـشدنی و نـا بـه سامانی هایی که اعمالشان در پی داشت ، همواره از عوامل اصـلی دل نگرانـی شـاه اسـماعیل محـسوب می شدند٢."