چکیده:
بزرگ علوی (1283-1375) و عبد الرّحمن منیف (1933-2004)، از تواناترین نویسندگان معاصر ادب فارسی و عربی در ادبیّات زندان هستند. در آثار منیف و علوی، همهجا دیوار، رنج، مرگ، زندان و شکنجه است. رمان شرق المتوسّط منیف و ورقپارههای زندان بزرگ علوی به شرح برخوردهای توهینآمیز و خشونتبار ماموران با زندانیان سیاسی است که تصویری از فضای خفقانبار دوران دیکتاتوری رضاشاه و فضای حاکم در شرق المتوسّط (کشورهای عربی) میباشد. روش پژوهش در این مقاله، تحلیلی - توصیفی و بر اساس مکتب تطبیقی آمریکا است.
خلاصه ماشینی:
رمان شرق المتوسط منیف و ورقپارههای زندان بزرگ علوی به شرح برخوردهای توهینآمیز و خشونتبار مأموران با زندانیان سیاسی است که تصویری از فضای خفقانبار دوران دیکتاتوری رضاشاه و فضای حاکم در شرق المتوسط (کشورهای عربی) میباشد.
در حوزة ادبیات زندان نیز، پژوهشهایی صورت گرفته است؛ از جمله، الصمد (1995)، السجون وأثرها فی الآداب العربیة من العصر الجاهلی حتی نهایة العصر الأموی؛ الحلفی (1950)، أدباء السجون؛ آباد (1380)، حبسیهسرایی در ادب عربی از آغاز تا عصر حاضر و ظفری (1370-1380)، حبسیه در ادب فارسی؛ اما بین بزرگ علوی و عبد الرحمن منیف در حوزة ادبیات زندان، پژوهش تطبیقیای صورت نگرفته است.
» (همان: 117) شایان ذکر است، معشوق رجب در شرق المتوسط، یعنی هدی، ازدواج کرد و صاحب دو فرزند شد و منتظر او نماند؛ البته نباید فراموش کرد که منیف به یازده سال محکوم بود و خانوادة هدی، همیشه به او اعتراض میکرد؛ اما در ورقپارههای زندان، زنان وفادارترند.
منیف در شرق المتوسط تأکید میکند که وقتی مأموران کسی را میگیرند به عنوان زندانی سیاسی، بدون هیچ محاکمهای، خوشحالترین چیز برای خانوادة او این است که او در زندان است، نه در قبر: «بالاخره بزرگترین مژدة زندگی خویش را دریافت کرد: او در زندان است!» (همان: 50) در مجموع باید گفت: زندانیان سیاسی چه در داستان علوی و چه در رمان منیف، سختیهای زیادیمیکشیدند.
» (همان: 100-101) همانطور که اشاره شد، علوی با اینکه خود و زندانیان سیاسی در ورقپارههای زندان، شکنجه میشوند، داستانهای خود را به شکنجه اختصاص نداده، داستانهای او سندی از بیدادگریهای دوره بیست ساله است؛ اما منیف، در رمان خود، روی شکنجه و ابزار آن، بیشتر تأکید کرده بلکه در رمانهای او همهجا شکنجه است.