چکیده:
نظام شهری مطلوب و بهتبع آن توزیع اندازه شهری مطلوب یکی از عوامل توسعه در یک منطقه و کشور است. نظامشهریتجسمفضاییاقتصادسیاسیونحوهیمدیریتسرزمین بوده،بامطالعهنظامشهری، نحوهیپخشایشومیزانتعادلجمعیتشهرهامشخصتر میشود. باتوجه به اهمیت مقوله نظام شهری، در این مقاله سعی شده به بررسی نظام شهری در استان مرکزی به عنوان یکی از خاستگاههای کهن مدنیت در ایران پرداخته شود. همچنین قلمرو زمانی پژوهش شامل یک دوره زمانی سیساله (1355-1385) است. در انجام این پژوهش، روش توصیفی- تحلیلی به کار رفته و در گردآوری اطلاعات از روش کتابخانهای و مطالعات اسنادی استفاده شده است. بهمنظور تحلیل نظام شهری در استان مرکزی از روشهای مختلفی مانند شاخصهای هرفیندال، هندرسون، آنتروپی و ... استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان میدهد، عدمتعادل فضایی در استان مرکزی مشهود است و با وجود 27 نقطه شهری در این استان، رشد و گسترش شهری بیشتر مختص به دو شهر اصلی و قطب صنعتی استان یعنی اراک و ساوه بوده است. همچنین با گذشت زمان برخلاف کاهش نخست شهری در استان مرکزی نظام شبکه شهری به سمت عدمتعادل میل کرده است. با وجود افزایش تعداد شهرهای کوچک شاهد کاهش نسبت جمعیت این شهرها به شهرهای بزرگ در سالهای اخیر میباشیم؛ این درحالی است که جمعیت کاهشیافته در سطح شهرهای کوچک نظام شبکه شهری را به سمت عدمتعادل سوق داده است. در این دوره نخست شهری نیز کاهش یافته است. این کاهش باعث هدایت نظام شبکه شهری به سمت تعادل نشده است.
Good urban system and hence the good distribution of urban size is a factor for any kind of development in the region and the country. This distribution has been measured using mathematical and statistical models. Urban system is spatial visualization of political economy and land management. The study of urban systems determines the distribution and balance of population in the cities. According to the importance of urban system، this paper examines the urban system in part of the Iranian territory. Accordingly، Markazi province is selected as one of the ancient civilization in Iran. The temporal scope of the study includes a 30-year period (1976-2006). This paper use descriptive - analytical research method and libraries and documentation have been used for the data collection. Techniques such as Herfindahl indices، Henderson، and entropy are used to analyze the urban system in the Markazi province. The paper results show spatial imbalances are evident in Markazi province. Urban growth and development is more specific to Arak and Saveh _the major cities and industrial centers of the province_ from among 27 urban points in the province. Despite the increasing number of small cities، the population proportion of the small cities has declined compared to big cities، in recent years. This is the situation that the declined population in small cities causes imbalances in urban system. Also prime city has declined during this period. The reduction of small cities don''t cause balance in urban system. As part of reasons for the absence of the effect، we can mantion the attraction of small cities emigrants to surrounding urban areas of Arak _ Senejan and Karahroud. The rank and status of these cities has grown rapidly، for this reason. In fact، Primacy indices decline in demographics Statistics but population pressure and density has been increased in the surroundings of the prime city.
خلاصه ماشینی:
"در استان مرکزی نیز به منزله ی یکی از مناطق مرکزی ایران، تمرکز بیش از حد صنایع و خدمات در شـهر اراک به منزله ی مرکز استان و چهارمین شهر صنعتی کشور، باعث ایجاد عدمتعـادل در سلسـله مراتـب شـهری استان شده است ؛ به طوریکه اجازه هرگونه پرتوافشانی را از سایر شهرهای استان گرفته ، افزونبر افزایش تعـداد مطلق جمعیت شهرنشینی و تعداد شهرها، وضعیت و جایگاه شهرها در نظام شبکه شهری استان دچار خدشـه شده است ؛ به نحویکه در سال ١٣٨٥، استان مرکزی دارای ٢٧ شهر بـوده کـه جمعیـت بـزرگتـرین شـهر آن (شهر اول ) نسبت به کوچک ترین شهر در حدود ٨٠٠ برابر بوده است .
نمودار محاسبه جمعیت شهرهای استان براساس مدل تعدیل یافته در استان در سالهای ٥٥ تا ٨٥ بحث و نتیجه گیری در سؤال اول پژوهش ، اشاره شده که آیا توزیع رتبه - اندازه شـهرهای اسـتان مرکـزی در طـی دوره مطالعـاتی (سرشماری ٥٥ تا ٨٥) متعادل بوده است ؟ و روند آن چگونه است ؟ از آنجاکه هرچه مقدار عددی شاخص هرفیندال و هندرسون بیشتر باشد، میزان تمرکز بیشـتری را نشـان میدهد، بررسی روند افزایشی و کاهشی شاخص های بالا در طی این دوران نشان میدهد که تمرکـز شـهری از سال ١٣٥٥ تا ١٣٨٥، افزایش یافته است ؛ یعنی در این دوره توزیع به سمت عـدمتوزیـع تعـادل حرکـت کـرده است ."