چکیده:
شهاب الدین عبدالله خوافی ملقّب به حافظ ابرو یکی از مورخین تیزبین عصر تیموری و
تاثیرگذار در بحث تار یخ نویسی است . حافظ ابرو لازمه ی تاریخ را شناخت درست از
جا و مکان، حوادث و شناخت عوامل جغرافیایی می داند و به گونه ای بحث جغرافیایی
تاریخی را برای نخست بار در قرن نهم پی ریزی می کند. بخش جغرافیایی تاریخی او
(پایان تالیف سال 823 .ق)در بردارنده ی فواید بی شماری است که به برخی از آن ها در
پایان مقاله اشاره شده است . مهم تر از همه این که جغرافیای تاریخی حافظ ابرو
نخستین کتابی است که در آن مولّف به طور جامع به روستاها، بلوکات، توابع شهرها و
ولایات پرداخته است و بدین جهت اهمیت بسیاری در مباحث جغرافیای تاریخی،
تقسیمات ولایات و حدود و مرزها در سده نهم هجری دارد . مقاله حاضر به عنوان یک
مطالعه موردی به بررسی آگاهی های ارائه شده توسط حافظ ابرو در مورد ولایت
خبوشان (قوچان) تمرکز دارد
خلاصه ماشینی:
"هولاکو به تجدیـد عمـارات آن اشـارت فرمـود و وجـه آن را از خزانه معین فرمود تا بر رعایا تثقیلی نباید کرد و کهریزهای آن جا جاری شـد وکارخانـه را بنـا کردند و در جنب جامع باغی ساختند و سیف الدین آقا که وزیر بـود و مـدبر، وجـوهی داد تـا جامع را عمارت کردند و امرا واعیان حضرت را فرمود تا هر یک به مقدار ومرتبـه در آن جـا 2 خانه ساختند و از آن جا کوچ فرمود» از مقایــسه دو قــول مــذکور در مــی یــابیم کــه هــدف رشــیدالدین فــضل الله همــدانی در جامع التواریخ بیشتر روایت تاریخ و گزارش صرف بوده اسـت ، امـا حـافظ ابـرو در جغرافیـای تاریخی خود علاوه بر اطلاعات منقول از تاریخ رشیدالدین به ذکـر اطلاعـاتی مفیـد در مـورد جغرافیای تاریخی خبوشان و ذکر روستاها می پردازد؛ بویژه با توجه به منابع دیگری اشـاره بـه این مطالب دارد که ولایت خبوشان را استو می گویند که قصبه ی آن خبوشان (= قوچان ) است و این حدود را از توابع نیشابور گیرند.
این طرح هنگامی محقق مـی شـود کـه جغرافیای تاریخی شهرها، حدود و ولایات و روستاهای قدیم با توجه بـه جغرافیـای تـاریخی حافظ ابرو و همچنین احسن التقاسیم مقدسی و برخی آثار نام برده ، به دست افرادی متخـصص و توانمنـد و پژوهـشگران بـومی شـهرها – بـه مقتـضای سـخن «حـب الـوطن مـن الایمـان » نوشته شود تا سیمای روشنی از حوزه های فرهنگی و تاریخی شـهرها و ولایـات قـدیم داشـته باشیم ."