چکیده:
وضع اقتصادی نیشابور در سده های 6 ـ 4 ق بر وضع علمی ـ آموزشی آن اثرگذار بود و توانگرانش مهمترین نقش را در پایه گذاری مدارس داشته اند. هزینه های بالای تاسیس مدرسه به ویژه اختصاص اوقاف برای آن، تنها از ایشان برمی آمد. پیروان سه مذهب غیر شیعی موجود در نیشابور نیز در این زمان از سطح معیشتی و طبقاتی متفاوتی برخوردار بودند. در پژوهش توصیفی ـ تحلیلی حاضر، یافته ها حاکی از آن است که در دوره مورد بحث، وضع معیشتی پیروان مذاهب غیر شیعی در نیشابور بر شمار مدارس وابسته به هر مذهب اثر گذاشته بود. بیشتر توانگران نیشابور در این زمان شافعی بودند و به همین نسبت بیشترین مدارس نیز بدیشان تعلق داشت. حنفیان از جایگاه معیشتی نازل تری نسبت به شافعیان برخوردار بودند و مدارس ایشان نیز کمتر از مدارس شافعی بود. کرّامیان نیز که بیشتر توده محروم نیشابور بدیشان وابسته بودند، از کمترین مدارس بهره می بردند.
خلاصه ماشینی:
"بر پایة اطلاعات مندرج در تاریخ نیشابور حاکم نیشابوری (405 ق) و السیاق لتاریخ نیسابور عبدالغافر فارسی (529 ق) دربارة سطح طبقاتی و معیشتی رجال نیشابور طی سدههای یادشده و همچنین براساس برخی از اطلاعات منابع غیررجالی، به نظر میرسد سطح معیشتی پیروان این سه مذهب در نیشابور تقریبا در سه سطح متفاوت قرار داشته است: بیشتر توانگران نیشابور در زمرة شافعیان بودند؛ معیشت بیشتر حنفیان در سطحی متوسط بود و کرامیان نیز بیشتر به عامة تهیدست نیشابور تعلق داشتند.
با نظر به تفاوت سطح طبقاتی و معیشتی پیروان مذاهب در نیشابور و با توجه به هزینههای چشمگیر ساخت و اختصاص اوقاف برای مدرسه، این مسئله را میتوان طرح کرد که طی سدههای یادشده چه تفاوتی میان پیروان سه مذهب عمدة موجود در نیشابور در ساخت مدارس وجود داشته است.
4 با این همه، حنفی بودن کرامیان بیار 5 در سدة 4 ق 6 و سرودهای از ابوالفتح بـستی (401 ق) که در آن از هواداری خود از کلام کرامی و مذهب حنفی پرده برداشته، 7 گمان را بدین سو میبرد که شاید برخی از کرامیان نیشابور نیز به مذهب حنفی گرایش داشتهاند، اما نبود گزارشی صریح از حنفی بودن ایشان و همچنین جدا شدن کرامیان از حنفیان و شافعیان این شهر ـ چنانکه پیشتر گفته شد ـ حاکی از آن است که بیشتر کرامیان نیشابور حنفی نبودهاند.
با توجه بدین وضع معیشتی و طبقاتی پیروان مذاهب و همچنین هزینة نسبتا بالای ساخت ابنیهای از نوع مدرسه و بهویژه اختصاص وقف برای آنها، طبیعی است که بیشتر مدارس نیشابور در این دوره، یعنی دستکم 28 مدرسه، به شافعیان نسبتا توانگر تعلق داشته باشد."