چکیده:
بر مبنای تعاریف نوینی که در بوطیقای فرمالیسم، از دو مقولة «داستان» و «پیرنگ» ارائه گردیدهاست، «داستان» یا همان زنجیرة رخدادها در توالی زمانی، به منزلة مادّة خام و سازمایة روایت شناخته شدهاست و «پیرنگ» برخلاف پندار منتقدان پیشافرمالیسم، نه به ساختمان منطقی و علّی اثر روایی، بلکه به تمام تمهیدات زیباییشناسانه و آشناییزدایانهای اطلاق میگردد که برای پیکربندی هنری آن مادّة خام به کار بسته میشود. این تمهیدات در سه سطح «زبان، درونمایه و صناعات» متجلّی گردیدهاست و پیرنگ هنری روایت داستانی را برمیسازند. نویسندگان داستان کوتاه معاصر فارسی با عنایت به جریانات نوگرایانة ادبی، بهویژه آرای فرمالیستی و به مدد بهرهگیری مبتکرانه از امکانات زبانی، صناعتی و درونمایگانی، گونهای شکلشکنی خلاّقانه را در روایتگری داستانهایشان رقم زدهاند، به گونهایکه داستان را از بافتی متکّی بر حادثهپردازی و پیرنگسازی در مفهوم سنّتی و پیشافرمالیستی خود خارج ساخته و تلاش برای برجستهسازی فرم داستان از رهگذر کشف و کاربست تکنیکهای روایی جدید را جایگزین آن کردهاند و بدین سان، آشناییزدایی و پیرنگ هنری مطمحنظر فرمالیستها را محقّق ساختهاند. نظر به اینکه مصادیق پیرنگسازی هنری در سطح صناعات داستانی از گستردگی و تنوّع بیشتری برخوردار است، در این جستار، بر آن بودهایم تا به واکاوی و دستهبندی مصادیق و جلوههای گوناگون آشناییزدایی و پیرنگسازی در این سطح از داستانهای کوتاه شکلگرای معاصر بپردازیم و بدینوسیله، از اصلیترین عوامل رازناکی و غریبنمایی جهان این داستانها پرده برداریم.
خلاصه ماشینی:
نویسندگان داستان کوتاه معاصر فارسی با عنایت به جریانات نوگرایانۀ ادبی، به ویژه آرای فرمالیستی و به مدد بهـره گیـری مبتکرانـه از امکانـات زبانی، صناعتی و درونمایگانی، گونه ای شـکل شـکنی خلاقانـه را در روایتگـری داسـتان هایشـان رقـم زده اند، به گونه ایکه داستان را از بافتی متکی بـر حادثـه پـردازی و پیرنـگ سـازی در مفهـوم سـنتی و پیشافرمالیستی خود خارج ساخته و تلاش برای برجسته سازی فرم داستان از رهگذر کشف و کاربست تکنیک های روایی جدید را جـایگزین آن کـرده انـد و بـدین سـان ، آشـناییزدایـی و پیرنـگ هنـری مطمح نظر فرمالیست ها را محقق ساخته اند.
نظر به اینکه مصادیق پیرنگ سازی هنری در سطح صناعات داستانی از گستردگی و تنوع بیشتری برخوردار است ، در این جستار، بر آن بوده ایم تـا بـه واکـاوی و دسته بندی مصادیق و جلوه های گوناگون آشناییزدایی و پیرنگ سازی در ایـن سـطح از داسـتان هـای کوتاه شکل گرای معاصر بپردازیم و بدین وسیله ، از اصلی ترین عوامل رازناکی و غریـب نمـایی جهـان این داستان ها پرده برداریم .
داستان نویسان بر اساس مراتب خلاقیت و ذوق هنری خـود از تمهیـدات متنـوعی بـرای تبدیل «داستان » به «پیرنگ » بهره می جویند، امـا بایـد اظهـار داشـت آنچـه در جملگـی ایـن تمهیدات جلب نظر می کند، وجود هنجارشکنی ها و آشناییزداییهایی است کـه بـا نقـض آشکار قوانین و چهـارچوب هـای مرسـوم و مسـلط ، «فـرم » اثـر روایـی را در کـانون توجـه مخاطب قرار میدهد و محتوا را به حاشـیه مـی رانـد؛ زیـرا بـر اسـاس بوطیقـای فرمالیسـتی، ادبیات «در پی عدول از اشکال و الگوهایی اسـت کـه از مجـرای آن هـا جهـان بـه شـیوه ای عادی ادراک میشود» (٢٥ :١٩٧٩ ,Bennet).