چکیده:
قیام 30 تیر 1330 .ش که در اوایل دهه دوم سلطنت محمدرضاشاه پهلوی رخ داد ، در سلسله مراتب
حوادث و اتفاقاتی بود که همه آنها حول مسئله نفت میچرخید. در این روز مردم به اغوای احزاب و گروه-
های مختلف، به ویژه با طرفداری از آیتا... کاشانی و توجه به صدور اعلامیهاش در مخالفت از نخستوزیری
قوامالسلطنه و با همکاری با ملی گرایان در حمایت از دکتر مصدق با عشق به ملت ایران و شور مذهبی
توانستند مصدق را که از نخستوزیری استعفا داده بود، مجددا با این جایگاه برگردانند. با نخست وزیری
مصدق و حمایتهای آیت ا... کاشانی قدرت دربار کاهش یافته و به ملی گرایان منتقل شد. نخست وزیری
قوام که به واسطه دخالتهای آشکار انگلستان بود با این قیام ضعف این کشور استعماری را موجب گردید.
اتحاد ملیگرایان و مذهبیون در این روزها که به قیام 30 تیرماه 1331 .ش و نخست وزیری دوباره مصدق
منجر شد باعث قدرت هر دو جناح و عقب نشینی دربار و شکست سیاست های انگلستان شد.
خلاصه ماشینی:
"با استعفای مصدق و پذیرش آن از سوی شاه مجلس برای رای به نخست وزیر جدید اقدام کرد و از ٤٢ نفر نماینده که بیش از نصف نمایندگان بودند به احمد قوام ٤٠ رأی اعتماد دادند در حالی که این جلسه قانونی نبود؛ زیرا حد نصاب لازم را نداشت و نمایندگان نهضت ملی جلسه دیگری داشتند(مدنی، ١٣٨٦: ٤٤٧).
احمد قوام از سیاستمدارانی کهنه کار و توانا و محافظه کار اما مستقل بود که توانسته بود قائله آذربایجان را که میرفت توسط روس ها از ایران جدا شود به آغوش وطن بازگرداند ١ (کاتوزیان : همان جا ؛ رحمانیان ، ١٣٩١: ٤٥١ ؛ نوریان ، ١٩٣٩: ١١٩-١١٥) اما این بار قوام در راه رسیدن به نخست وزیری دچار مشکلات و موانعی بود، چنانچه فرمانفرمائیان نیز در خاطرات خویش اشاره دارد که در ٢٦ تیرماه ، قوام السلطنه از طرف مجلسی که حد نصاب نداشت ، رأی تمایل گرفت (فرمانفرمائیان ، ١٣٨٤: ٣٣٢).
(450 :1391 خبر استعفای دکتر مصدق و نخست وزیری قوام السلطنه و پخش اعلامیه شدیداللحن او و در پی آن اعلامیه فرماندار نظامی تهران که درآن مردم را از هرگونه تظاهرات بر حذر داشته بود با واکنش فوری مردم در تهران و سراسر کشور روبرو گردید، مقاومت مردم ایران با صدور اعلامیه ای که در همان روز از سوی نمایندگان جبهه ملی در مجلس و چند تن دیگر از طرفداران دکتر مصدق منتشر شد شکل گرفت ، آیت ا..."