چکیده:
عالمان مسلمان از دیرباز به نقش اثرگذار «اشتراک معنوی» و «اشتراک لفظی» در تفسیر نصوص دینی توجه داشتهاند. با شکلگیری دانش معناشناسی نوین نیز دغدغه مشابهی با عنوان «چندمعنایی» و «همنامی» مورد توجه زبانشناسان قرار گرفته است. تلاش گردید تا با تکیه بر مطالعه سیر تاریخی واژگان، شیوههای مطمئنتری برای تمایز میان آنها پیشنهاد گردد. این پژوهش بر پایه همین روشهای نوین کوشید با شیوه توصیفی- تحلیلی به بازخوانی چندمعناییِ ریشههای «ربو» و «ربب» در قرآن کریم بپردازد و همگراییها و واگراییهای ریشهای در آنها را به بحث گذارد. پژوهش حاضر توانست با ارائه شواهد زبانشناختی، از وجود همگرایی در برخی از واژگانِ این ریشهها که تاکنون مورد توجه قرار نگرفته بودند، پرده بردارد. نیز بر پایه همین شواهد، نسبت به بخشی از ارتباطهای معنایی که پیش از این ادعا شده بود، به دیده تردید نگریسته شده است.
خلاصه ماشینی:
پژوهش حاضر با عنایت به اهمیت مسأله «چندمعنایی» در تفسیر قرآن کریم، میکوشد با استفاده از روشهای «ریشهشناسی زبانهای سامی» و «معناشناسی تاریخی»، به بررسی مسأله چندمعنایی ریشههای «ربو» و «ربب» در قرآن کریم پرداخته، با کشف سیر تاریخی آنها از زبان آفروآسیایی<FootNote No="24" Text="ـ این زبان باستانی که سابقهای دوازده هزار ساله دارد، به عنوان مادر یک خانوادهی گستردهی زبانی محسوب میشود که شامل زبانهای سامی باستان، بربری، مصری، چادی و کوشی است (اورل، 1995، صix).
همچنین این ریشه، در زبانهای شمالی مرکزی چون عبری، اوگاریتی، آرامی تارگومی، سریانی و مندایی نیز در همین معنا به کار میرفته است<FootNote No="41" Text="ـ برای مطالعه پیرامون زبانهای سامی و نسبت میان آنها، ر.
این ریشه در زبانهای متعلق به شاخه کنعانی همچون عبری و اوگاریتی نیز برای دلالت بر همین معنا مورد استفاده قرار میگرفته است (گزنیوس، 1939، ص916؛ کلاین، 1987، ص602؛ اولمولت، 2003، ص877).
در این میان آنچه جلب توجه میکند، حضور معنای «سود (بردن)» در شاخه جنوبی حاشیهای با صورت «ربح» است؛ معنایی که در دیگر شاخههای زبانهای سامی، با صورت «ربو» از آن یاد شده است (دیلمان<FootNote No="47" Text="Dillmann"/>، 1865، ص285؛ لسلاو<FootNote No="48" Text="Leslau"/>، 1991، ص461؛ بیستن، 1982، ص114).
در غیر این صورت، وجود دو واژه که برساخته از یک ریشه مشترک بوده و بر معنای کاملا یکسانی دلالت نمایند، معقول نبوده و با اصل «اقتصاد زبانی»<FootNote No="49" Text="Language Economy"/> در تنافی است (برای مطالعه پیرامون اقتصاد زبانی و عدم وجود ترادف کامل میان واژگان، ر.