چکیده:
درمیان بومیسرودها اشعاری آیینی به نام بارانخواهی است که با حرکات نمایشی همراه است. باران خواهی از آدابورسوم کهن ایرانی است که ریشه در اعتقادات و باورهای دینی و اسطورهای دارد و یادآور پرستش آناهیتا، الهۀ بارندگی و آبیاری است. این آیین در سطح وسیعی از ایران و خاورمیانه رواج دارد و با آیینهای اجرایی متنوع همراه است. روشهای طلب باران یا فردی است یا گروهی که با عروسک، انسان، دعا، شی و حیوان انجام میشود. در این مقاله به دو روش عروسک و انسان ناظر بر نمایشهای کوسهگردی و عروس باران اشاره میشود. ما از دهها اجرا در مناطق مختلف، پانزده آیین را برگزیده و به روش توصیفی، سپس تحلیلی به ریختشناسی و بررسی ابعاد نمایشی آن میپردازیم. هدف مقاله آن است تا با یافتن ساختار مشترک این آیینهای نمایشی نشان دهیم، آیین سنتی بارانخواهی صرفاً یک نمایش نیست، بلکه باوری اسطورهای و ریشهدار در ایرانیان است.
خلاصه ماشینی:
این مراسم و آیین که ریشه در اعتقادات و باورهای دینی و اسطوره ای داشته و مخصوص پرستش آناهیتا الهة بارندگی و آبیاری است ، پـس از ظهـور اسـلام دگرگونی یافته است و امروزه در مناطق مختلف ایران به هنگام خشک سالی یا کمبـود بــاران بــا نــام مراســم بــاران خــواهی یــا دعــای طلــب بــاران برگــزار مــی شــود (شیرمحمدی ، ١٣٨٩: ١١) باید در نظر داشت کوسه گردی خاستگاه باران خواهی نیست .
هفـت کـنش نمایشی در آیین های باران خواهی با تمام تفاوت های اجرایی چنین است : کــنش یــک : کودکــان ، زنــان یــا اهــالی در کوچــه عروســک ، مترســک یــا کوســه را حرکت می دهند؛ کنش دو: دسته روها با حمل عروسک به مکان مقدس یا خانه ها رفته و آوازهای تمنـای باران یا دعا و نیایش می خوانند؛ کنش سه : ساکنان خانه ها بر عروسک ، مترسک و کوسه یا دسته روان آب می پاشند؛ کنش چهار: کودکان ، زنان یا اهالی با گرفتن هدایا آش نذری یا نان می پرند و به صورت پنهانی سنگ یا چوب یا مهره ای دریکی از ظرف ها می اندازند؛ کنش پنج : مردم تظـاهر بـه زدن کسـی مـی کننـد کـه در غـذایش سـنگ یـا مهـره یـا چوب یافته اند؛ کنش شش : پیر، بزرگ یا ریش سفیدی ضمانت او را می کند و فرصتی چندروزه به شرط بارش باران به او می دهند؛ کنش هفت : مردم از آن ها ضمانت می گیرند و ایـن کـار را تـا باریـدن بـاران و تـرحم خداوند ادامه می دهند.