چکیده:
دﯾﻮان ﻗﺎﺋﻤﯿّﺎت در ﺷﻤﺎر ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ و ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬارﺗﺮﯾﻦ آﺛﺎر ادﺑﯽ اﺳﻤﺎﻋﯿﻠﯽ اﺳﺖ. اﺳﻤﺎﻋﯿﻠﯿﺎن را ﺑﺮاﯾ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ دﯾﻮان ﻗﺎﺋﻤﯿﺎت در اﺻﻞ ﻫﻔﺖ ﻣﺠﻠﺪ ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ دو ﻣﺠﻠﺪ آن ﺑﻪ ﺟﺎی ﻣﺎﻧﺪه اﺳـﺖ. اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺣﺴﻦ ﻣﺤﻤﻮد در آﺛﺎرش اراﺋﻪ ﻣﯽدﻫﺪ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﻄـﻊ از ﭼﻬـﺎر دﯾﻮان اﻃﻤﯿﻨﺎن ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻮد. ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺤﻘّﻘﺎن ﺑﻪ دﻟﯿﻞ وﺟﻮد اﺷﻌﺎری ﺑﺎ ﺗﺨﻠّﺺ و ﺳﺒﮏ ﺷﻌﺮی ﻣﺘﻔﺎوت اﺣﺘﻤﺎل دادهاﻧﺪ ﮐﻪ دﯾﻮان ﻗﺎﺋﻤﯿﺎت ﻧﺘﯿﺠﮥ ﮐﺎر ﮔﺮوﻫﯽ از ﺷﺎﻋﺮان اﺳﻤﺎﻋﯿﻠﯽ دورة اﻟﻤﻮت ﺑﺎﺷﺪ. ﺗﻼش ﻧﮕﺎرﻧﺪه در اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺮآن اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺷﻮاﻫﺪ دﻻﯾﻠﯽ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ دﯾﻮان ﻗﺎﺋﻤﯿﺎت ﻣﺘﻌﻠﻖ به خود حسن محمود بوده است.
خلاصه ماشینی:
بدرستی مشخص نیست که وی تا کی در قهستان زیسته است، اما از مقدمۀ دیوان و نیز فحوای برخی قصاید برمیآید که وی در حدود سال 631 برای اهدای دیوان قائمیات به علاءالدین محمد امام اسماعیلیان نزاری در این زمان به الموت رفته باشد؛ چه بسا که در معیت خواجه نصیرالدین و ناصرالدین عبدالرحیم (محمود، 1390: 59-58).
سند دیگری که این امر را اثبات میکند تاریخ دقیق نوشتن هفت باب است که به دلیل تشابه اسمی به حسن صباح منسوب شده و به هفت باب بابا سیدنا معروف است، ولی در اصل از همین شاعر است و مقدمۀ اولین دیوان شعر وی است.
ق. ذکر شد و حاکی از آن است این قصیده پس از این تاریخ گفته شده است، قصیدۀ شمارۀ 133 نیز که با مطلع: «به فضل شامل دارای ملک و داور دین رسید مژدۀ رحمت ز آسمان و زمین» آغاز می شود و به مناسبت قتل جغتای فرزند بزرگ چنگیزخان به دست حسامالدین حسن بن علی نامی سروده شده است، باید پس از سال 639-640 گفته شده باشد.
همچنین قصیدۀ شمارۀ 18 که به مناسبت قتل کلبلات، فرمانده مغول است نیز باید پس از 637 گفته شده باشد که سال مرگ کلبلات است در مجلد دوم قرار دارد.
این امر نیز خود دلیل دیگری بر این است که قصاید با تخلص قائمی از آن حسن محمود نیست و توسط کسان دیگری به دیوان چهار م وی اضافه شده اند.
) London & New York: Institute of Ismaili Studies, 2005.