چکیده:
سرماهای زیانبخش به کشاورزی ایران در قالب معیارهای احتمالاتی مطالعه موردی: تهران
کمالی غلام علی*
* پژوهشکده هواشناسی
یکی از بنیادی ترین تحقیقات آماری اقلیمی کشاورزی، شناخت چگونگی زمان و مکان وقوع سرما و یخبندان ها در هر ناحیه است که می تواند برنامه ریزان کشاورزی و کشاورزان را به منظور کاهش خسارات سرما راهنمایی و کمک کند. دوره های برگشت آستانه های حرارتی برای گیاهان زراعی مختلف و پیش بینی تحولات زمانی و مکانی دمای هوا در قالب معیارهای احتمالاتی، از جمله اصلی ترین این مطالعات به حساب می آیند. بر اساس آمارهای دمای حداقل روزانه 47 ساله ایستگاه هواشناسی تهران، تاریخ وقوع اولین سرما و یخبندان های پاییزه و آخرین سرما و یخبندان های بهاره با احتمالات مختلف مورد بررسی آماری قرار گرفت و مشخص شد که به طور متوسط تاریخ وقوع یخبندان در تهران 30 نوامبر برابر با دهم آذر می باشد و دامنه تغییرات آن نیز 51 روز است. این مطالعات مشخص نمود که در تهران محدوده تاریخ سرمازدگی در پاییز از هشتم آذر تا 21 آذر و در بهار از اول آوریل برابر با 13 فروردین تا 13 آوریل برابر با 25 فروردین اتفاق می افتد که مجموعا از آغاز تا پایان 123 روز دوام می آورد. یخبندان های ملایم در تهران با همین احتمال از 17 دسامبر برابر با 27 آذر تا 20 مارس برابر با اول فروردین مدت 93 روز و یخبندان های متوسط 73 روز و یخبندان شدید 45 روز محدودیت ایجاد می نمایند که می تواند مورد توجه کاربران کشاورزی قرار گیرد.
خلاصه ماشینی:
"براساس آمارهای دمای حداقل روزانه 47 سالهء ایستگاه هواشناسی تهران،تاریخ وقوع اولین سرما و یخبندانهای پاییزه و آخرین سرما و یخبندانهای بهاره با احتمالات مختلف موردبررسی آماری قرار گرفت و مشخص شد که بهطور متوسط تاریخ وقوع یخبندان در تهران 30 نوامبر برابر با دهم آذر میباشد و دامنهء تغییرات آن نیز 51 روز است.
(به تصویر صفحه مراجعه شود) شکل 1 رابطهء بین زوج دمای حداقل روزانه و دمای خشک ساعت 0300(5/6 صبح محلی) در دورهء اقلیمی 1998-1951 برای یک روز نتایج بررسی تاریخ شروع اولین سرماهای پاییزه برای هریک از آستانههای انتخاب شده نشان داد که تغییرات نسبتا زیادی در سالهای مختلف وجود داشته است که حداکثر این دامنه در تاریخ عبور برای دمای 2/2-درجه سانتیگراد بود که 33 روز در طی 47 سال تعیین شد.
(به تصویر صفحه مراجعه شود) شکل 2 محدودهء دیرترین و زودترین تاریخ شروع اولین سرماهای پاییزه نتایج حاصل از تحلیل تاریخ وقوع آخرین یخبندان بهاره مشخص نمود که بهطور متوسط در تهران روز 19 مارس(29 اسفند)این عبور صورت میگیرد و دامنهء آن نیز از 13 فوریه(25 بهمن)تا 15 آوریل(27 فروردین)یعنی 6 روز طول میکشد که در مقایسه با تاریخ عبور برای اولین یخبندان 10 روز بیشتر است.
جدول 2 مقادیر کمترین و بیشترین و متوسط دمای حداقل روزانه در ماههای مختلف سال در دورهء اقلیمی 1997-1951 (به تصویر صفحه مراجعه شود) نتایج برازش توزیعهای احتمالاتی برای آستانههای حرارتی انتخابی مشخص نمود که بهطورکلی تغییرات تاریخ وقوع چه اولین سرماهای پاییزه و چه آخرین سرماهای بهاره نسبت به احتمالات مختلف خطی است و خطوط احتمالاتی برای هر آستانه حرارتی در یک صفحه احتمالات تقریبا موازی یکدیگر است و در صورت تلاقی خطوط باهم علت آن عملا عبور یک زمان افت دما از چند آستانهء حرارتی میباشد."