چکیده:
مقدمه ای بر نظام حکومتی و تقسیمات کشوری در ایران باستان
کامران حسن,کریمی پور یداله
در فاصله 1360 ساله تاسیس دولت ماد تا سقوط ساسانیان، تنها پنج سلسله در ایران حکومت کردند. حکمروایی بر گستره عظیم جغرافیایی که در عهد هخامنشیان شش برابر ایران کنونی وسعت داشت، با وجود تنوع جغرافیایی طبیعی، انسانی و اقتصادی آن، نیازمند سازمان دهی دقیق این فضاهای بیکران بوده است.
طی این مدت طولانی، دو نوع نظام حکومتی متفاوت برای اداره قلمرو سرزمین ایران به کار گرفته شد: نظام اشکانی و نظامی استراپی. در عین حال این دو نوع نظام آثار متفاوت فرهنگی و تمدنی بر جای گذاشتند، که میراث آن هنوز در ایران زمین هویداست. حتی تقسیمات کشوری حکومت های پس از اسلام تاکنون نیز بی تأثیر از این دو شیوه حکومتی نبوده است.
خلاصه ماشینی:
"طی این مدت طولانی،دو نوع نظام حکومتی متفاوت برای ادارهء قلمرو سرزمین ایران به کار گرفته شد:نظام اشکانی و نظام ساتراپی.
نگاهی گذار به نظام سیاسی و تقسیمات سیاسی سرزمینی پنج سلسله پادشاهی ایران باستانطبقهبندی تقسیمات سیاسی در ایران باستان نظام و تقسیمات سیاسی که مادها،پارتها و پارسها بهعنوان سه قوم اصلی آریایی برای اداره ایران زمین برگزیدند،بسیار متفاوت از یکدیگر بود؛اما در مجموع میتوان این نظامها را براساس میزان اعمال نفوذ و قدرت دولت مرکزی بر ایالتها و نواحی تابعه،به دو بخش تسیم کرد:نظام اشکانی و نظام ساتراپی.
نظم ساتراپی هخامنشی که نظامی پیچیدهتر و متمرکزتر از نظام اشکانی بود و بعدها از سوی سلوکیان،ساسانیان و صفویه برای ادارهء قلمرو حکومتی مورد استفاده قرار گرفت،آثاری کاملا متفاوت از حیث فرهنگی و تمدنی در ایران به جای گذاشتند.
در این میان،بین نظام باز و کاملا غیرمتمرکز اشکانی(ملوک الطوایفی) و نظام متمرکزتر ساتراپی،از حیث تأثیرگذاری فرهنگی و تمدنی،تفاوتهای آشکاری وجود داشته که امروزه از آثار و میراثهای آنها میتوان به نقد و تحلیل آنها پرداخت: 1-باشکوهترین روزگاران تاریخی ایران باستان،مقارن با دورههایی است که دولتها دارای سیستم متمرکزتر اداری-سیاسی و نظامی بودهاند.
این درحالی است که اشکانیان که شیوهء تساهل و تسامح فرهنگی-مذهبی را در پیش گرفته بودند،و درعینحال قدرت مرکزی کاملا متزلزلتری داشتند،بیشاز دو برابر ساسانیان حکومت کردند.
17نتیجه دولتهای هخامنشی و اشکانی،دو روش را برای سازماندهی فضای سرزمینی به جهان عرضه کردند که نه تنها در ایران پس از اسلام تاکنون،الگوی تقسیمات سیاسی کشوری قرار گرفته است،بلکه پایههای اصلی برای تکوین سیستمهای متمرکز و فدرالی کنونی در جهان شد."