چکیده:
پژوهشی پیرامون راه های باستانی نیشابور به توس
بختیاری شهری محمود*
* اداره کل میراث فرهنگی خراسان
راه های میان نیشابور و توس از دیرباز، همچون شریان های حیاتی، یکی از عوامل مهم پویایی و حرکت جوامع این مناطق به سوی پیشرفت و توسعه فرهنگی و تمدنی بوده است. این امر به گونه ای محسوس در آثار و بقایای زیستگاه های باستانی بر جای مانده از اقوام اسکن قابل بررسی و مشاهده است.
در مقاله حاضر، با بهره گیری از روش های پژوهشی باستان شناسی، دو مسیر عمده جلگه ای که قسمتی از شاهراه بزرگ خراسان موسوم به جاده ابریشم بوده و دو مسیر کوهستانی، یعنی راه های میان بر و چاپاری این دو منطقه بررسی و ضمن آن برخی از مکان هایی که به نوعی با آنها مرتبط بوده، ارایه شده اند.
خلاصه ماشینی:
"سیر تاریخی تغییر مسیر راههای توس به نیشابور را بدین شرح میتوان بیان کرد که دست کم از اوایل ظهور اسلام تا حدود دورهء صفوی،شهراه نیشابور-ده سرخ-توس،از آن پس تا اواخر دورهء قاجاریه مسیر شریفآباد طرق،در عصر حاضر و تا دههء 60 راه آسفالتهای که از امام تقی،سنگ بست،و تپه سلام میگذشته(و فعلا محل عبور و مرور وسایط سنگین میباشند)و امروزه جادهای که از فخر داوود،رباط خاکستری،رباط طرق،میگذرد مورد استفاده بوده است (نقشهء 1).
لازم به ذکر است این دو بنا در قدیم در کنار شاهراه هرات و یکی دیگر از انشعابهای راه نیشابور قرار داشته و توس را از طریق سنگبست به مناطق شرقی و از طریق رباط جهان آباد52و رباط سفید به مناطق جنوبی و مرکزی ایران متصل میکرده است.
عمدهترین مسیرهای کوهستانی دو راه اصلی بوده،یکی از طریق درود،طرقبه و دیگری از خرو-زشک-ویرانی،نیشابور را به توس و مشهد مرتبط میکرده است،البته در فصل زمستان به سبب برفگیر بودن گردنهها و درهها عبور از آنها بسیار مشکل و راهها عملا مسدود و عبورو مرور برای مسافران غیرممکن بوده است،ازاینرو در زمستان پربرف تمامی کاروانها تا دورهء صفوی از راه ده سرخ و از دورهء صفوی به بعد از مسیر شریفآباد یعنی از دامنههای بینالود مسافرت میکردند.
(به قل از تامسون) (52)-در فاصله حدود 38 کیلومتری جنوب مشهد و در نقطهای که شاهراه مشهد به دوشاخه اصلی تقسیم شده و به نیشابور (غرب)و تربت حیدریه(جنوب)منشعب میگردد و در فاصله حدود 13 کیلومتری شرق مجموعهء تاریخی سنگ بست تپهای باستانی قرار دارد در قسمت غربی این تپه بقایای بنایی بزرگ مربع شکل آجری با دیواری قطور وجود دارد که پی اطاقهای آن قابلمشاهده است."