چکیده:
عشایر کوچنده سیستانی در چنبره تنگناهای محیطی و تحدیدهای انسانی
بریمانی فرامرز*
* دانشگاه سیستان و بلوچستان
زندگی کوچندگی در ایران سابقه ای کهن دارد، اما در مقایسه با جوامع یکجانشین (شهری، روستایی) در برخورد با تحولات اجتماعی، اقتصادی و فن آوری دگرگون شده است؛ به طوری که جمعیت کل کوچندگان عشایر از حدود 20 تا 25% در آغاز سده اخیر، به کمتر از 3% در دهه کنونی رسیده است. با توجه به نقش عشایر کوچنده در اقتصاد ملی، چنین روندی نگران کننده است. این فروپاشی علل مختلفی دارد که بخشی از آن ناشی از محدودیتهایی است که در عرصه مراتع به وقوع می پیوندد. این پژوهش، به طور موردی تنگناهای محیطی و تحدیدهای انسانی را در قلمرو ایلی عشایر کوچنده سیستانی به جنوب خراسان، مورد بررسی قرار می دهد.
خلاصه ماشینی:
"با توجه به اینکه جایگاه واقعی کوچنشینی در ایران را صحرا تشکیل میدهد(پالی یزدی،1371،541)،و سیستان نیز دارای اقلیم گرم و خشک است،شرایط اکولوژیکی خرده نواحی موجود-از جمله بخش طغیانی آن-را میتوان عامل اصلی شکلگیری این شیوه از زندگی دانست که نوعی سازش فرهنگی با محیط بهشمار میآید(امان الهی،1360،34).
این گیاه برای تعلیف گوسفندها و گاوها مورد استفاده قرار میگیرد و به نوبه خود پایه و اساس نوعی از معیشت دامداری با ساختار شبهایلی(عشایر کوچرو سیستانی به جنوب خراسان)،و نیز قوامدهندهء آن بهشمار میرود.
نقشه 2 قلمرو هریک از طوایف عشایر کوچرو سیستانی در زیستبوم مشترک عشایری سیستان در جنوب استان خراسان (به تصویر صفحه مراجعه شود) طبق نقشه،شکل غالب در الگوی کوچ،کوچندگی شبانی و کوچ عمودی است.
درنتیجه،محدودیت ظرفیت مراتع در ییلاق،یکی دیگر از مشکلات کوچ عشایر به محلهای عرفی قبلی در جنوب خراسان است؛به طوری که در سال 1368(4)تعداد واحدهای دامی شهرستان بیرجند بیشاز سه برابر ظرفیت تولیدی علوفه مراتع بده است که با توجه به ورود 200 هزار رأس دام توسط عشایر سیستان در فصل رویش گیاهان،باعث انهدام تدریجی مراتع میشود.
در گزارشی از هیأت اعزامی اعضای شورای عشایر زابل در تاریخ 3/2/1372 آمده است:«با توجه به اعلام مدیر جهاد سازندگی شهرستان بیرجند بر اجرای عملیات احیای مراتع از حسینآباد غیناب تا اسدآباد بیرجند در سطحی معادل 85000 هزار هکتار در فاز 2 طرح آهنگران،پیشبینی میشود تعداد قابل توجهی از دامهای عشایر سیستان در منطقه آواره یا مورد تاراج و هراج چوبداران بومی قرار گیرد»."