چکیده:
آذربایجان بزرگ: فرصت ها و تنگناها
کریمی پور یداله*
* گروه جغرافیا دانشگاه تربیت معلم تهران
از 18 نوامبر 1991، در پی استقلال مجدد جمهوری آذربایجان، دور جدیدی از فعالیت سیاسی و فکری دولتمردان، حزب ها ، مطبوعات و روشنفکران، پیرامون ضرورت الحاق استانهای آذری زبان ایران به این جمهوری نوپا، آغاز شد. هر چند این ایده به ندرت در سطح رسمی مطرح شده است، اما ناسیونالیست های تندرو جمهوری آذربایجان، بدون وفقه در پی تحقق آن هستند. این پژوهش طی چهار مرحله به بررسی اجمالی این مقوله استراتژیک پرداخته است:
1-بیان مسأله که در برگیرنده روند تاریخی و ابعاد این ادعا است؛
2-فرصت ها و امکانات جمهوری آذربایجان برای تحقق این ایده ؛
3-تنگناها و یا ضعف های این جمهوری نوپا در این ارتباط؛
4-و سرانجام نتیجه گیری.
خلاصه ماشینی:
"2-منابع غنی انرژی جمهوری آذربایجان حداقل در دهه اخیر،به دلیل فرسودگی زیربناهای اقتصادی،جنگ قرهباغ، نقض تمامیت سرزمینیاش،وجود 2/1 میلیون آواره جنگی،فساد گسترده اداری-مالی،تنگناهای ناشی از ناپیوستگی سرزمینی و دسترسی نداشتن به آبهای آزاد،به کشوری فقیر تبدیل شده است؛ اما این دولت-کشور نوپا،با اتکاء به منابع غنی معدنی بهویژه ذخایر نفت-گاز،قادر به بازسازی و نوسازی اقتصاد و جامعه است.
5-تناسب نداشتن جمعیتی درحالی که جمعیت آذریهای جمهوری آذربایجان تا سال 1999،8/6 میلیون نفر اعلام شده است، (The world bank,2000) ،حداقل تخمین جمعیت آذریهای ایران 7/8 میلیون نفر است (کریمیپور،1379،88)این بدان معنی است که الحاق سرزمینهای شمال و جنوب ارس،بهمعنای در اقلیت قرار گرفتن اتباع کنونی این دولت نوپا نسبت به آذریهای ایرانی است.
نتیجهگیری تا زمانی که آذربایجان با تهدیدهای روسیه و ارمنستان مواجه است و درعینحال برای حل تنگنای محوریاش یعنی دسترس نداشتن مستقیم به دریای آزاد و ناپیوستگی سرزمینی خود به راهحلی پایدار دست نیافته است و نیز تا هنگامی که جوامع آذری شمال و جنوب ارس هویتهای فرهنگی متفاوتی را عرضه میدارند و درعینحال بین آذریهای ایران با اکثریت تشکیلدهنده هسته سیاسی دولت در ایران،همگرایی ماهوی تاریخی وجود دارد و تا زمانی که جمهوری آذربایجان به جامعه و دولتی سازمانیافته و پیشرفته تبدیل نشده است،ایده آذربایجان واحد در دستور کار اصلی باکو قرار نخواهد گرفت؛اما این موضعگیری به هیچوجه بهمعنای خاتمه این فکر نیست؛مردم دو سوی ارس با ثابت فرض کردن سایر عوامل،در نهایت و حداکثر تا پایان قرن جاری به سوی یکدیگر کشیده میشوند؛در این میان،دولتی برنده خواهد بود که زودتر از دیگری به تعریفی جامع،فراگیر و به دور از احساسات برای تحکیم بقای ملی خود نایل آید."