چکیده:
در مقطعی از تاریخ شیعه (قرن دهم و یازدهم قمری)، گروهی ظهور کردند که اندیشه های خاصی را اشاعه داده و در حوزة فقه و عقاید، چالش هایی ایجاد کردند که به سبب آن به «اخباریان » موسوم شدند. اخباریان ، اندیشه های خود را ریشه داردراصول اصیل اسلام ، اعلام میکنند و عالمان کهن شیعه را هم سو با خود میدانند و مخالفان هر اندیشه ای جزعقاید خویش را مردود میشمارند. این پژوهش بر آن است که جریان پیدایش ، سیر تطور و تداوم اخباریان و اندیشه اخباریگری را با روش توصیفی - تحلیلی و با استفاده از آثار خود اخباریان به دست آورد. اندیشه اخباریگری از زمان پیدایش تا زمان معاصر، شش دورة: پیدایش ، احیاء به همراه افراط ، اعتدال ، افراط مجدد، افول و شکل گیری اخباریگری نوین را به خود دیده است . اخباری - گری به معنای گرایش هرچه بیشتر به اخبار، در عصرغیبت ، در زمان شیخ صدوق (م . ٣٨١ق ) شکل گرفت ؛ ولی با اصطلاح مشخص امروزی آن ، از قرن ١١ هجری و با ظهور محمد امین استرآبادی (م . ١٠٣٦ق ) احیاء شد و پس از فراز و نشیب هایی در زمان وحید بهبهانی (م . ١٢٠٥ق ) رو به افول نهاد؛ ولی با وجود افول ، هنوز روحیه اخباریگری کم و بیش ، زنده است و حتی در برخی از اصولیان نیز به چشم میخورد. این مکتب ، پس از افول ، در قالب ها و شکل های دیگری نمود یافت و رسوباتی از خود برجای نهاد و اخباریگری نوینی را شکل داد. احتیاط گرایی، احیای برخی مباحث کلامی برخاسته از نگاه محدود و تنش زا و رواج کتاب هایی چون طب القرآن ، از جمله نشانه ها و ویژگیهای این «نواخباریگری»است . در این میان ، عواملی مانند حضور غالب و یا مطرح اخباریان در حوزه های علمیه ، تالیف کتب مرجع و منبع ، تنوع آثار در قلمروهای گوناگون دانش اسلامی، هم خوانی تفکراخباری با مذاق عامیانه مذهبی، درتداوم آشکار و پنهان اخباریگری اثرگذار بوده اند.
خلاصه ماشینی:
اگرچه وجه مشترک هردو، عمل به اخبار است ، ولی اخباریان متأخر در مقابل اصولیان و فقها، جبهه گرفتند و حجیت ظواهر کتاب و سنت نبوی را نفی کردند و قائل به عدم حجیت عقل و عدم جواز اجتهاد و تقلید شدند و با آن که این افکار و عقاید توسط استرآبادی و پیروان او بوجود آمده بود، آن را به حساب متقدمان گذاشتند(استرآبادی، ١٣٦٣، صص ٢٥٣-٢٥٦).
٣- ادوار و سیر تطور اندیشۀ اخباری با توجه به شرایط زمانی و حوادثی که در زمان های متفاوت توسط شخصیت های متفاوت اخباری شکل گرفت ، میتوان پیدایش تا افول مکتب اخباری را به پنج دوره تقسیم کرد: ٣-١- عصر پیدایش در این که اخباریگری از چه زمانی شروع شد و رئیس اخباریان کیست ، اتفاق نظری بین علما و حتی خود اخباریان ، وجود ندارد و این تصور که محمدامین استرآبادی بنیانگذار مکتب اخباری - گری است چیزی است که خود اخباریان نیز قبول ندارند؛ بلکه صدوق و کلینی را مؤسس مکتب اخباری دانسته اند.
استرآبادی، نخست در سلک مجتهدان بود و از صاحب مدارک (سید محمد بن علی بن حسین عاملی صاحب کتاب «مدارک الاحکام فی شرح شرایع الاسلام ») و صاحب معالم (شیخ حسن بن زین الدین ، فرزند شهید ثانی و صاحب کتاب «معالم الدین »)، اجازة اجتهاد گرفت (عاملی، بیتا، صص ١٣-١٤) و مدتی خود نیز از طریقۀ ایشان تبعیت میکرد؛ اما دیری نگذشت که از روش استادانش روی برتافت و به ضدیت با گروه مجتهدان و تکفیر آنان برخاست (خوانساری، بی تا، ج ١، ص ١٢٠).