چکیده:
«رودباری» وابسته به گروه گویشهای بَشْکَرْدی و از اعضای کمتر شناختهشدۀ خانوادۀ زبانهای ایرانی جنوب غربیاست که گونههای آن با چند مختصّۀ واکهای و همخوانیِ منحصربهفردِ واجْگانی در جنوب استان کرمان رواج دارند؛ مختصّاتی که تاکنون مورد پژوهش دقیق زبانشناختی واقع نگردیدهاند و مطالعۀ علمیِ آنها برپایۀ اصول پذیرفتۀ زبانشناسی نوین ضرورتی بسیار بدیهی دارد. گفتنیاست برخی از این مختصّات، بازماندۀ مختصّات واجی فارسی میانه و پارهای دیگر نتیجۀ وقوع تحوّل در واجْگانِ فارسی میانه به شیوهای خاص در این گویشاند. البتّه پژوهش حاضر میکوشد بر پایۀ تحلیل پیکرۀ زبانیِ حاصل از کار میدانی و ضبط گفتار آزاد گویشوران بیسواد و سالخوردۀ گونۀ رایج در شهرستان قلعهگنج، پنج مورد از آن مختصّات واجیِ بارز را از منظر زبانشناسی هَمْزمانی بررسی و معرّفی نماید. به بیان دقیقتر، این پژوهش سعی دارد با بهکارگیری آزمون «جفتهای کَمینۀ مطلق» ارزش واجیِ پنج آوای خاصِ واجْگانِ این گویش را بیازماید که عبارتند از: واکههای مرکّب فُرودین [ɪə] و [ʊə]، همخوان روانِ تَکْزنشیِ [ɾ]، و همخوانهای لبیشدۀ [gw] و [xw] در آغازۀ هجا. یافتههای پژوهش نشان میدهد تمامیِ آواهای مزبور در واجْگانِ گویش رودباری تمایزدهندۀ معنا و لذا دارای پایگاه و ارزشِ واجیاند، امّا میزان تقابل واجی آنها یکسان نیست؛ یعنی از حیث میزان تقابل واجی، آنها در امتداد یک پیوستار عمودیِ چهارجایگاهی قرار میگیرند که واکههای [ɪə] و [ʊə] مشترکاً در بالاترین جایگاه و همخوانهای [ɾ]، [gw] و [xw] نیز به ترتیب در جایگاههای دوّم تا چهارم جای میگیرند.
خلاصه ماشینی:
یافته های پژوهش نشان میدهد تمامی آواهای مزبور در واجگان گویش رودباری تمایزدهندة معنا و لذا دارای پایگاه و ارزش واجیاند، اما میزان تقابل واجی آنها یکسان نیست ؛ یعنی از حیـث میـزان تقابـل واجـی، آنهـا در امتـداد یـک پیوسـتار عمودی چهارجایگاهی قرار میگیرند که واکه هـای [ɪə] و [ʊə] مشـترکا در بـالاترین جایگـاه و همخوان های [ɾ]،gw[ ] و [xw] نیز به ترتیب در جایگاه های دوم تا چهارم جای میگیرند.
١-٢- پیشینۀ تحقیق به طور کلی، پیشینۀ مطالعات مدون زبان شناختی در خصـوص واجگـان رودبـاری بـه ده سال نمیرسد که در ادامه مهم ترین آنها به ترتیب تاریخی فهرست میشوند: مطلبی (١٣٨٥: ٦٦-٢١) با بررسی داده هـای گونـۀ زبـانی رایـج در رودبـار جنـوب و بـه کارگیری آزمون جفت های کمینۀ نسبی (partial)، واج ها و واجگونه هـای مهـم واجگـان این گویش را استخراج و توصیف نموده و الگوی هجایی، خوشه های همخوانی پایان هجا، واج های میانجی، فرایندهای واجی و جایگاه تکیه را در گونۀ مزبور به دست میدهد.
امـا شواهد و استدلال های حمایت کنندة نشانه های پیشـنهادی بـرای نمـایش آوایـی واکـه هـای مرکب رودباری از این قرار است : در فرایند تولید عینی واکه های مرکب فرودین در گونۀ زبانی مورد بررسی، (تیغه /بدنـۀ) زبان از ارتفاع افراشته به ارتفاع میانی و اندکی جلوتر از مرکز حفرة دهان فرود میآیـد، بـه گونه ای که علاوه بر کاهش میزان کشش جزء اول آنها، یعنی /i/-u//، کیفیت آوایـی و در نتیجه ، ارزش واجی جزء دوم آنها، یعنی /e/، نیز خنثی میشـود.