چکیده:
تحلیل گفتمان حاصل تعامل کنشهای زبانی و غیرزبانی، اندیشگانی، فرهنگی و تعامل یا تقابل ایدئولوژیها است که لایههای درونی در متن را تحلیل تا به معناهای عمیق آن دست یابد. مقاله حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی با استفاده از رویکرد تحلیل گفتمان بر پایه برجستهسازی و حاشیهرانی ایدئولوژیک ون دایک، به تحلیل مناظره امام رضا(ع) و جاثلیق در اثبات نبوت پیامبر(ص) می پردازد. امام(ع) در انتخاب واژگان از کلماتی استفاده کرده که بار معنایی عمیقی دارند، و از دلالتهای زبانی برای انتقال معنا استفاده نموده، لذا انتخاب و چینش کلمات و انواع تاکیدها و مطلع و مقصد کلمات میتواند در برجستهسازی مفاهیم اصلی که مورد نظر امام(ع) بود، نقش بسزایی را ایفا نماید، و با استفاده از استفهامی که باعث تردید یا زیر سوال بردن اعتقادات طرف مقابل میشود، به حاشیه رانی گفتمان وی بپردازد.
خلاصه ماشینی:
"دلالتهای زبانی که امام× برای اقناع و اثرگذاری در مخاطب به کار گرفته است عبارتند از: ـ همسان نمایی در برابر مخاطب با عبارات تأییدی برای به حاشیه راندن برگ برنده او و استفاده بجا و منطقی از مسئله مورد اتفاق؛ ـ محور اصلی گفتمان امام× یعنی اثبات نبوت پیامبر اسلام با صراحت در جایگاه اعلام موضع ثابت و مستمر با به کارگیری جمله اسمیه و تأکیدات گوناگون حرفی و فعلی در گفتمان امام× به خوبی تجلی یافته است؛ ـ دلالتهای جمله اسمیه و اسم فاعل در معنای صفت مشبهه؛ ـ ارجاع ضمایر غائب و اسم اشاره و موصول به حضرت عیسی× و حضرت محمد|، ارجاعی که به صورت ضمنی حاوی تکرار کلمه سابق است؛ ـ آوردن لقب بعد یا قبل از اسم خاص که هدف از آوردن لقب در گفتمان امام× برای تعظیم و بزرگداشت اسم خاص بوده و ایجاد نوعی احترام به طرف مقابل و ایجاد انگیزه در مخاطب که برای ادامه بحث نقش بسزایی دارد؛ ـ تکرار به شکلهای مختلفی در برجستهسازی نقش داشته ازجمله تکرار حرف، تکرار ضمیر در قالبهای صریح و غیرصریح و تکرار جمله در شکلهای عینی یا مفهومی؛ ـ به کار بردن ادوات استفهام، جهت قرار دادن مخاطب در موضع انفعال و اقناعپذیری؛ ـ به کار بردن فعل ماضی و افعالی که برای شهادت استفاده شده است، برای اقرارگرفتن از طرف مقابل و هدایت وی به حق و تأیید و تصدیق گفتار متکلم همچنین دلالت این افعال بر قطعیت و انکارناپذیری."