چکیده:
این مطالعه،با این پرسش ها آغاز می شود که اولا آیا مولفان فرهنگ های مختلف لغت فارسی معاصر،کلمات مرکبی را که با قواعد واژه سازی زایا ساخته می شود،به عنوان سرمدخل های فرهنگ های خویش انتخاب می کنند و ثانیا آیا آنها روش واحدی برای سرمدخل گزینی در فرهنگ نویسی دارند یا خیر،برای انجام این تحقیق،دو فرهنگ لغت فارسی یک زبانه عمومی«سخن»حسن انوری(1382)و«معاصر»(امروز)غلامحسین صدری افشار(1381)که به فارسی امروز نزدیک هستند،انتخاب شده است.در این مطالعه که به روش توصیفی و کتابخانه ای انجام شد،ابتدا کلمات مرکب سرمدخل موجود در فرهنگ های لغت یاد شده استخراج شد که بالغ بر 495 کلمه در فرهنگ انوری و 605 مورد در فرهنگ صدری افشار بود.سپس با استفاده از دسته بندی های طباطبایی(1386-1389)در بیست و پنج ساختار مختلف قرار گرفت و یا بررسی های انجام شده،مشخص گردید که حتی کلماتی که با استفاده از قواعد واژه سازی زایا و قابل پیش بینی(مانند«اسم+بن مضارع»که فرآیندی بن ساختی است)ساخته می شود،هم در این فرهنگ ها به عنوان سرمدخل قرار گرفته اند.نتیجه به دست آمده این است که مفهوم کلمه شدگی،که گاه کلمگی نامیده می شود و عبارت است از تغییر واحد زبانی بزرگ تر از کلمه،مانند جمله،پاره گفتار و مانند آنها،در یک زبان به واسطه استفاده زیاد گویشوران آن زبان و تبدیل آنها به کلمه،به عنوان اصلی ترین عامل سرمدخل شدگی به شمار می رود؛یعنی ترکیباتی که بسامد وقوع بسیار بالایی در استفاده زیانی گویشوران فارسی دارد،حتی اگر دارای ساختاری قاعده مند هم باشد،به عنوان سرمدخل انتخاب می شود.از سویی دیگر،این تحقیق مشخص کرد که نویسندگان فرهنگ های لغت،تقریبا روشی واحد برای انتخاب سرمدخل ها دارند.
This study aims to reveal whether different contemporary Farsi dictionaries lexicographers choose those compound words made by productive word-formation processes as the headwords، and whether they follow the same procedure for selecting the headwords in lexicography or not. To do this، two monolingual Farsi Dictionaries have been selected based on their closeness to today's Spoken Farsi: “Sokhan” by Hasan Anvari (2003) and “Moaser e Emrooz” by Gholamhosein Sadri Afshar (2002). In this descriptive research، First، the compound words which were headwords in the dictionaries mentioned before were extracted (495 words in Anvari’s ، and 605 words in Sadri Asher’s dictionaries). Then، these words have been classified into twenty five categories based on Tabatabaee (20102007). The analysis revealed that even those compounds formed by the productive and predictable word formation processes (e.g. noun + present verb stem) have been used as headwords in these dictionaries. It has been concluded that the concept of wordhoodness or wordness which refers to the changing of the constituents larger than words، e.g. sentence، phrase and etc. into a word is the main criterion for selecting compounds as the headwords. On the other hand، this research revealed that the lexicographers follows almost the same method in selecting the headwords.
خلاصه ماشینی:
تحلیل فرایند سرمدخل گزینی کلمات مرکب در دو فرهنگ «سخن » و «معاصر» * روحالله افراه ** سید مهدی سمایی *** بلقیس روشن **** بهمن زندی 1 چکیده این مطالعه ، با این پرسش ها آغاز می شود که اولا آیا مؤلفان فرهنـگ هـای مختلـف لغت فارسی معاصر، کلمات مرکبی را که با قواعد واژهسازی زایا ساخته می شود، بـه عنوان سرمدخل های فرهنگ های خویش انتخاب مـی کننـد و ثانیـا آیـا آنهـا روش واحدی برای سرمدخل گزینی در فرهنگ نویسـی دارنـد یـا خیـر.
سپس با استفاده از دسته بندیهای طباطبایی (١٣٨٦-١٣٨٩) در بیست و پنج ساختار مختلف قرار گرفت و با بررسی های انجامشده، مشـخص گردیـد کـه حتـی کلماتی که با استفاده از قواعد واژهسازی زایا و قابل پیش بینـی (ماننـد «اسـم + بـن مضارع» که فرآیندی بن ساختی است ) ساخته می شود، هـم در ایـن فرهنـگ هـا بـه عنوان سر مدخل قرار گرفته اند.
قلمرو تحقیق و جامعة آماری آن، کلمات مرکب موجود در فرهنگ های لغت تکزبانة عمومی فارسی معاصر است که بر اساس روش هدفمند انتخـابی و بـا توجـه بـه نزدیـک بودن آنها به فارسی معیار امروز، دو فرهنگ لغت «معاصـر» (امـروز) غلامحسـین صـدری افشار (١٣٨١) و «سخن » حسن انوری (١٣٨٢) نمونه گیـری شـده اسـت .
com//http: Apresjan, Juric (2000) Systematic Lexicography, London: Oxford University Press.
Aronnoff, Mark (2007) Language: Between Words and Grammar, In Jarema, G, and Libben, G (Eds.
Com. Booij, Geert (2007) The Grammar of Words; An Introduction To Morphology (2nd Edition) New York: Oxford University Pess.