چکیده:
حدیث در میان مسلمانان همواره از جایگاه مهمی برخوردار بوده زیرا پس از قرآن کریم، دومین منبع و خاستگاه فکری مسلمانان و همچنین تنها واسطۀ میان آنان و سنت معصومان است. از سوی دیگر، میانرشتهایبودن دانش حدیث اقتضا میکند که رابطۀ آن را با دانشهای مرتبط بررسی کنیم. در این میان، دانش کلام یکی از دانشهایی است که ارتباط وثیقی با دانش حدیث دارد زیرا راویان و مؤلفان کتابهای حدیثی هریک قالب فکری خاصی دارند که بر اساس آن به حدیث مینگرند. در این میان، باورهای کلامی نقش بسزایی در شکلگیری قالب فکری افراد دارد لذا بررسی تأثیر باورهای کلامی بر حوزۀ حدیث ضروری است و بدینترتیب، مقصد اصلی پژوهشهای حدیثی یعنی نقد و فهم حدیث را بهتر میتوان ساماندهی کرد. نوشتار حاضر پاسخ این پرسش را بررسی میکند: آیا باورهای کلامی بر حوزۀ حدیث تأثیر گذاشته است؟ در صورت مثبتبودن پاسخ، آیا این تأثیر سلبی بوده یا علاوه بر آن، تأثیر ایجابی هم داشته است؟ با این بررسی روشن شد که باورهای کلامی آثار سلبی گوناگونی از خود در سند ومتن حدیث بر جای گذاشته است که حاکی از لزوم توجه به تأثیر باورهای کلامی بر حدیث است.
خلاصه ماشینی:
سوره فتح آیه ای دیگر که همچنان از تطهیر قلوب از حمیت جاهلیت و جایگزینی این حمیت و امیت با «کلمۀ تقوی » و از حضور این امر و فرمان در قلب - ستاد فرماندهی بدن انسان به مثابه واحد تشکیل دهندة جامعۀ انسانی و در اینجا، امت اسلامی - سخن میگوید: «إذ جعل الذین کفروا فی قلوبهم الحمیۀ حمیۀ الجاهلیۀ فأنزل الله سکینته علی رسوله وعلی المؤمنین و ألزمهم کلمۀ التقوی و کانوا أحق بها و أهلها و کان الله بکل شیء علیما» [فتح : ٢٦].
سوره حجرات آیات بالا همچنان حاوی تعریض به کسانی است که تنها ادعای ایمان داشتند و ایمان به دل های آن ها راهی نداشت ؛ یا آنکه با زبان اظهار اسلام کردند اما اسلامی ظاهری و آلوده به تکبر و منت بر خدا و رسول (ص )؛ همچنان مرتبط با این آیات که نارضایتی خداوند از اعراب از دل آن ها (آیات ) آشکار است : قالت الأعراب آمنا قل لم تؤمنوا ولکن قولوا أسلمنا ولما یدخل الإیمان فی قلوبکم وإن تطیعوا الله ورسوله لا یلتکم من أعمالکم شیئا إن الله غفور رحیم (١٤)إنما المؤمنون الذین آمنوا بالله ورسوله ثم لم یرتابوا وجاهدوا بأموالهم وأنفسهم فی سبیل الله أولئک هم الصادقون (حجرات ، ١٥) ٥.
سوره حجرات متقابلا، دوری از بزرگ نمایی نادرست و نیز بیان این حقیقت که در مدینۀ پیامبر(ص ) و با وجود همۀ مساعی او در طرح فرهنگ جدید، همچنان ریشه های عصبیت و نفاق وجود دارد: «قالت الأعراب آمنا قل لم تؤمنوا ولکن قولوا أسلمنا ولما یدخل الإیمان فی قلوبکم وإن تطیعوا الله ورسوله لا یلتکم من أعمالکم شیئا إن الله غفور رحیم » [حجرات :١٤؛ ٣٧، ص ٤١٢].