چکیده:
پژوهشهای میدانی زیادی وجود آثار دالمایی را در مناطق گستردهای از شمالغرب ایران، زاگرسمرکزی و شمال بینالنهرین نشان میدهد؛ در این میان، منطقهی همدان با وجود اینکه همواره بخشی از این گستره بهشمار می رود، بهعنوان یک مرکز شایان توجه در دوران تاریخی، کمتر مورد توجه باستانشناسان پیش از تاریخی قرار گرفته است. با شناسایی و مطالعهی تپهی تخریب شدهی «تازهکند» (حسام آباد) در روستایی بههمین نام، طی یک پروژهی لایهشناختی با پنج گمانهی آزمایشی و همچنین سایر محوطههای دالمایی شناسایی شده در دشت همدان و غنای یافتههای سفالی آن، حضور پُررنگ فرهنگ دالما در این منطقه کاملاً مشهود است. این فرهنگ که در فازهای متأخر بیشتر بهشکل ادغام با سبکهای محلی دیده میشود؛ در تپهی تازهکند نیز همین شیوه با رویکرد یکجانشینی طولانی بهچشم میخورد. پیکرهی اصلی این محوطه، شامل آثاری از دوران مسوسنگ میانی است که دربردارندهی فازهای متمایز گودین X ،IX است که لایههای فوقانی آن، شامل انباشتها و پرشدگیهایی است که تلفیقی از سفالهای منقوش سهگابی و دالما است. در فاز آغازین، یعنی فاز دالما علاوهبر نهشتهها و دورریزها و سفالینههای شاخص از جمله سفالهایی با نقش نیشگونی، بقایای دیواری خشتی نیز شناسایی شد. وجود این محوطه در دشت همدان بههمراه سایر محوطههای شناسایی شده در این دشت، میتواند یک چشمانداز فرهنگی از فرهنگ دالما در همدان تعریف کند. در این مقاله، سعی شده تا با ارائهی بخشی از نتایج کاوش در این محوطه و اشارهای به سایر محوطههای دالمایی شناسایی شده در همدان، پراکندگی فرهنگ دالما در این دشتها مورد مطالعه قرارگیرد؛ چراکه این دشتهای کوچک و نسبتاً مسطح در کرانههای الوند، همواره مورد توجه کانونهای جمعیتی دوران روستانشینی بوده و با توجه به ساختار زیستمحیطی آن در شکلگیری استقرارهای نیمهدائم فرهنگ دالما مؤثر بوده است.
خلاصه ماشینی:
در ايـن مقالـه ، سـعي شـده تـا بـا ارائـه ي بخشـي از نتايـج کاوش در ايـن محوطه و اشـاره اي بــه ســاير محوطه هــاي دالمايــي شناســايي شــده در همــدان ، پراکندگــي فرهنــگ دالمــا در ايــن دشــت ها مــورد مطالعــه قرارگيــرد؛ چراکــه ايــن دشــت هاي کوچــک و نســبتا مســطح در کرانه هـاي الونـد، همـواره مـورد توجـه کانون هـاي جمعيتـي دوران روستانشـيني بـوده و بــا توجــه بــه ســاختار زيســت محيطي آن در شــکل گيري اســتقرارهاي نيمه دائــم فرهنــگ دالمـا مؤثـر بـوده اسـت .
دربــاره ي فرهنــگ دالمــا و پراکندگــي آن و هم چنيــن نحــوه ي گســترش فرهنگــي و شـيوه هاي معيشـتي آن هـا بـا توجـه بـه پژوهش هـاي ميدانـي گسـترده ، نظريـات متعـددي ارائــه شــده و حاکــي از آن اســت کــه ايــن فرهنــگ در شــمال غرب ايــران و پــس از آن در بخش هــاي وســيعي از زاگرس مرکــزي، لرســتان و حتــي همــراه بــا ســفالينه هاي عبيــد و حلــف در منطقــه ي حمريــن مشــاهده شــده اســت (;١٩٧٥ ,Hamlin ;١٩٦٣ ,Young ١٩٨٧ ,Vidali &Henrickson ;١٩٨٣ ,Oates؛ حيدريــان و ديگــران ، ١٣٩٢).
طــرح و تصاويــر ســفال هاي (به تصویر صفحه مراجعه شود) دالمايــي يافــت شــده در گمانــه ي شــماره ي ١ در تپــه تازه کنــد کــه بيشــتر آن هــا را ســفال هاي دالمــاي فشــاري بــا پوشــش گلــي غليــظ و آميزه هــاي گياهــي و معدنــي تشــکيل مي دهــد (نگارنــده ، ١٣٩٠).
لازم به يــادآوري اســت کــه پيــش از ايــن در محوطه هــاي داراي آثــار فرهنــگ دالمــا نمونه هايــي از ايــن شــيوه هاي تدفيــن کــودکان بــه شــکل جمــع شــده اشــاره شــده اســت (,Hamlin (به تصویر صفحه مراجعه شود) تصويــر ٥.