چکیده:
به موازات تحولات سیاسی عراق و سوریه و از اواخر سال 2010 در جهان عرب و شمال آفریقا جریانهایی آغاز شده، که برخی از آنها به وقوع انقلاب در کشورهایی مانند تونس، مصر، یمن و لیبی منجر شد و در برخی دیگر مانند بحرین و عربستان و بنوعی یمن، هنوز ادامه دارد. صاحبنظران و تحلیلگران در چگونگی شکلگیری این تحولات همبسته و پی در پی، عواملی متعدد از جمله نقش رسانههای ارتباطی و مجازی نوین، حرکت این جوامع به سوی فرآیند جهانی شدن، شکافهای اجتماعی- طبقاتی در کشورهای عربی، استبداد و نئوپاتریمونیالیسم حاکم برجهان عرب، آغاز روند دموکراسیخواهی مردم منطقه، خیزش موج بیداری اسلامی مردم ناراضی این کشورها از به حاشیه رانده شدن دین و تضییع حقوق دینی آنها توسط حاکمیت و ناکارآمدی سیستمهای سیاسی مستقر را برشمردهاند. یکی از نقاط مشترک این جنبشها نقش رسانههای ارتباطی و الکترونیکی نوین یعنی ماهواره و محیطهای مجازی الکترونیکی، مانند شبکههای اجتماعی، پیامکهای تلفنی و... در شکلگیری آنهاست. در پرتو رسانههای نوین و شبکههای اجتماعی مجازی، ارتباطات افقی شکل میگیرد و به گفته کاستلز میان بخشهای گوناگون جامعه به شکل افقی پیوند ایجاد میشود. «قدرت جریانها» بر «جریان قدرت» پیشی میگیرد و شهروندان میتوانند با استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی، انحصارهای رسانهای را از بین ببرند. اگرچه نمیتوان این رسانههای نوین را عامل اصلی انقلاب دانست امّا آنچه مسلم است رسانهها را در فرآیند وقوع این انقلابها از عوامل مهم و موثر برشمردهاند. رسانههای مجازی و شبکههای اجتماعی خود را به عنوان آلترناتیو قدرتمند برای سایر رسانهها در رابطه سه گانه مخاطب، رسانه و جامعه مطرح کردهاند؛ قدرتی که روز به روز در تزاید است. بررسی فرایند بیداری اسلامی در تونس و انقلاب رخ داده در این کشور نشان میدهد یک جوان معترض مصری و انقلابیون معترض توانستند با بهره گیری از شبکههای اجتماعی نوین در عرض کمتر از دوماه طومار حکومت 23 ساله بن علی را در هم بپیچند و مکتب خودسوزی فیس بوکی را بنا کنند. این حرکت با استفاده از شبکههای اجتماعی بازتولید و منتشر شد و این آغاز راه انقلابهایی بود که به نامهای «ویکی انقلاب»، «انقلاب فیس بوکی»، «انقلاب توئیتری»، «انقلاب آنلاین»، «انقلاب رسانهای» و «انقلاب لبتابها» نامیده شدند. تحقیق حاضر با هدف واکاوی نقش رسانههای ارتباطی نوین در انقلاب تونس و با بهره گیری از متدولوژی توصیفی – تحلیلی و از طریق منابع کتابخانهای، سعی دارد این مهم را بررسی نماید.
خلاصه ماشینی:
نقش رسانه ها و فناوری های نوین ارتباطی - اطلاعاتی در عرصه سیاست کشورها گواه فصلنامه علمی -پژوهشی تأثیر رسانه ها بر شکل گیری حوادثی چون انقلاب های رنگی در اروپای شرقی و آسیای مرکزی و موج بیداری اسلامی در منطقه خاورمیانه و صدور این جریانات سیاسی به دیگر کشورهاست .
کارکرد مهم رسانه های نوین که کنترل شان بسیار دشوار است ، تأثیر بر افکار عمومی و بسیج آن است ، به گونه ای که به واسطه این رسانه ها، نوعی فضای مجازی شکل می گیرد و بسیاری از افراد بی آنکه یکدیگر را ببینند و تبادل نظر کنند، مانند یکدیگر فکر و در نتیجه مانند یکدیگر نیز فصلنامه علمی -پژوهشی عمل می کنند.
از جمله مهم ترین مزایای ابزارهای «وب دو» که در قالب شبکه های اجتماعی مانند فیس بوک ، مای اسپیس و توئیتر وجود دارند، نقش قدرت بسیج فصلنامه علمی -پژوهشی عمومی این رسانه هاست که رفتارهای اجتماعی را در حوزه های مختلف از طریق ارتباطات الکترونیکی ، به سوی تلاش جمعی که همانا ویژگی اصلی جامعه اطلاعاتی هزاره سوم است هدایت می کند.
اینترنت مجرای مهمی برای گروه های در حاشیه مانده سیاسی و رفتارهای اعتراضی آنها در جوامع انقلابی عربی بود( سردارنیا، ١٣٨٨: ١٥٩ ) در این راستا با توجه به آنچه در خصوص نقش ارتباطات و اینترنت اشاره کوتاه شد شواهد نشان می دهد که در انقلاب مصر شبکه های اجتماعی مجازی نقش اصلی را در سازماندهی جنبش انقلابی بازی کردند و از این رو، بیش از هر چیز، از امکانات نوینی که روند جهانی شدن در اختیار بشر امروز قرار داده ، بهره گرفتند(پورسعید،١٣٩٠ :١٩٠).