چکیده:
ابدال یکى از اصطلاحات فرهنگ اسلامى نزد فریقین است که از دیرباز بر زبان احادیث و علماى دین ظاهر شده است. اما این اصطلاح به چه معناست؟ مصادیق آن کدامست؟ نظر اهل سنت و شیعه در این باره، با توجه به احادیث و نظرات مطرح، چیست؟ در این مقاله سعى مىشود از طریق پژوهشى کتابخانهاى، با بررسى احادیث ابدال و نیز اقوال مرتبط بدان، هر چه بیشتر مدلول و مراد این اصطلاح نزد مسلمانان و نیز عقیده آنان نسبت بدان کشف شده و در نهایت آشکار گردد که این اصطلاح به هیچوجه به صورتى دقیق با معنایى مشخص به کار نرفته است و بسیاری از دانشمندان نسبت به اصالت اسلامی این اصطلاح و احادیث دربردارنده آن به دیده تردید و انکار نگاه میکنند. امید است که این مقاله گامی کوچک در مفهومشناسی یکی از اصطلاحات اسلامی بردارد.
The term "Abdāl" is one of the Islamic terms among Shiite and Sunnite works which have appeared in the tradition books and has been used by theologians since long ago. But what does this term mean? What are its instances? Is it a genuine Islamic term and does it really have foreign instances? What do Shiite and Sunnite people think about it? This article attempts to discover the exact meaning of the term "Abdāl" through library research and by inspection of related expression and narratives. It is noteworthy that this essay will not directly and completely inspect the basic roots and origins of this term and the reason of its entry into tradition and Islamic culture. There are some explicit and implicit hints to it through the presented subjects of discourse. Finally it reveals that this technical term is no precisely defined.
خلاصه ماشینی:
«الابدال یکونون بالشام و هم أربعون رجلا، کلما مات رجل أبدل الله مکانه رجلا، یسقی بهم الغیث، و ینتصر بهم علی الأعداء، و یصرف عن أهل الشام بهم العذاب»(ابن حنبل، بیتا ،1/112؛ سیوطی،1401 ق، 1/470؛ متقی هندی، بیتا، 12/186، 189) یعنی: (ابدال در شام و چهل مرد میباشند، هر گاه مردی بمیرد خداوند، جای او مرد دیگری قرار میدهد، خداوند به سبب آنها، باران مردم را سقایت میکند و بر دشمنان پیروز میشوند و از اهل شام عذاب دور میگردد).
«الابدال أربعون رجلا و أربعون امرأة، کلما مات رجل ابدل الله مکانه رجلا، و کلما ماتت امرأة أبدل الله مکانها امرأة»(سیوطی،1401 ق، 1/471؛ متقی هندی، بیتا، 12/186-187؛ ابن عساکر،1415 ق، 1/291) یعنی: (ابدال چهل مرد و چهل زن هستند، هر گاه مردی از آنها میمیرد، خداند مردی دیگری جاگزین او میکند و هر گاه زنی میمیرد، خداوند زنی را جایگزین او میکند) که در آن هم عدد متفاوتی ذکر شده و هم علاوه بر مردان، به زنان نیز اشاره شده است و برخی تصریح کردهاند که این حدیث موضوع است.
حدیث مذکور، نزد شیعیان به خصوص متأخرین آنها نیز حدیثی مشهور بوده که در اخبار مهدی(ع) از آن یاد میشود که از همان منابع اهل سنت با ذکر سند و منبع یا بدون آن دو گرفته شده است(ابن بطریق،1407ق، 434؛ اربلی،1405ق، 3/280؛ مجلسی،1403ق، 51/88؛ کورانی،1411ق، 1/442 و 443، 3/91؛ مرعشی، بیتا، 13/281) که ظاهرا باید ارتباطی با صاحب الزمان(ع) داشته باشد، اما باید گفت که در حدیث تصریح به نام مهدی یا انتسابش به اهل بیت(ع) نشده است، بلکه با تصریح به قریشی بودن فرد دیگر که دشمن تلقی میشود، ظاهرا فرد قیام کننده قریشی نیست.