چکیده:
عقل از دیدگاه اسلام دارای جایگاه ویژه و والایی است و به عنوان یکی از دو حجت خداوند بر مردم شمرده شده است؛ زیرا میتواند بهترین راهنماییها را به انسان در امور گوناگون زندگی ارائه دهد. از سوی دیگر، حدیث در دین اسلام دومین منبع دینشناسی است و درک درست از مفاد و معنای آن، نقش مهمی در دستیابی صحیح به مفاهیم و آموزههای دینی دارد. در این مقاله، پس از تبیین جایگاه عقل از دیدگاه اسلام و حدیثشناسان، نقش عقل در فهم لوازم معنای حدیث و گسترش مفهوم آن، مورد بحث قرار میگیرد. نتایج این مقاله که به روش توصیفیـ تحلیلی انجام شده، نشان میدهد که دادههای عقلی، مفهوم بسیاری از احادیث را روشن میسازد، و محقّق را در فهم روایات ناظر به احکام کمک میکند و مدلول روایات را به مصادیق مشابه تعمیم میدهد و حدیثپژوه را به لوازم معنای روایات و دلالتهای مختلف آن رهنمون میسازد.
According to Islam, intellect has an especially high status and is considered as one of the two divine proofs for humans, since it can provide them the best guidance in different affairs. On the other hand, Hadith is the second source used in the Islamic theology. So correct understanding of its content and meaning has an important role in attaining accurate teachings of the religion. In the article at hand, the status of intellect from the viewpoint of Islam and hadith scholars is specified and then, the role of reason in understanding the meaning of hadith will be discussed. Findings of this research which have done by descriptive-analytical method reveal that the intellectual information elucidates the meaning of many hadiths and assists researchers to better understanding of the hadiths. Besides, it helps us to generalize the significations of the hadiths to similar instances and shows to the Hadith researcher the properties of the hadiths and their different implications.
خلاصه ماشینی:
نقش عقل در فهم لوازم معنای حدیث و گسترش مفهوم آن عليمحمّد ميرجليلی، محمد شریفی حسن رضایی هفتادر چكیده عقل از دیدگاه اسلام دارای جایگاه ویژه و والایی است و به عنوان یكی از دو حجت خداوند بر مردم شمرده شده است؛ زیرا میتواند بهترین راهنماییها را به انسان در امور گوناگون زندگی ارائه دهد.
از آنجا كه حدیث در اسلام، دومین منبع فراگیری دین محسوب میگردد، جایگاه فهم حدیث روشن میشود و ثابت میگردد كه این علم از ارزشمندترین علوم اسلامی است، زیرا ما را با معنای صحیح متون حدیثی آشنا میسازند و از برداشتهای غلط از احادیث و نیز استفاده از روایات ناصحیح جلوگیری مینمایند.
5- جایگاه عقل از دیدگاه دانشمندان و حدیثشناسان اسلامی در پیروی از دستور قرآن و اهل بیت به تبعیت از عقل، دانشوران مسلمان نیز به عقل در مقام شناخت شرع و احكام آن عنایت ویژهای داشتهاند تا آنجا كه عقل را یكی از منابع شناخت دین دانسته، بلكه به صراحت از تقدیم عقل بر نقل سخن گفتهاند؛ اگر عقل حجت باطنی است حكمی كه بوسیله آن درك میشود حكم رسول باطن است و دارای ارزش میباشد (انصاری، 1419ق، 1: 59).
برخی از دلالتها، مفاد ظاهری و منطوق روایت نمیباشد، ولی چون نوعی استلزام عقلی بین آنها با معنای حدیث، وجود دارد یا تعمیم مفهوم حدیث به مصادیق مشابه آن است قطعا مراد معصوم(ع) بوده است و میتوان آنها را دیدگاه معصوم تلقی كرد.
(فیض، 1418ق، 2: 778- 779) 7- نقش عقل در تعمیم مفاد روایات یكی از كمكهای عقل در فهم احادیث عبارت است از گسترش مفهوم روایت كه خود به دو صورت امكانپذیر است؛ الغای خصوصیت و قیاس منصوص العلة.