چکیده:
این مقاله با مروری بر کتاب عاشوراشناسی: پژوهشی درباره هدف امام حسین (ع) ضمن گزارشی کوتاه از درون مایه کتاب به چند مسئله روش شناسانه مهم این اثر می پردازد. اندیشه اصلی مقاله پیش رو این است که مولف کتاب عاشوراشناسی به نقش دوگانه تاریخ و کلام در فهم و تفسیر واقعه عاشورا پرداخته و به درستی بر آن تاکید کرده است. این مقاله با نشان دادن ضلع و زاویه دیگری از مسئله بر ضرورت توجه همزمان به سه بعد: تاریخ، کلام و فقه تاکید دارد. پژوهش حاضر با ارائه سیاهه ای از مسائل فقهی- حقوقی که در فهم عاشورا نقش دارد نشان می دهد که مبانی و مسائل فقهی مربوط به عاشورا هم در گزینش یا رد نظریه هایی که درباره اهداف قیام امام حسین (ع) توسط عاشوراشناسان ارائه شده نقش تعیین کننده ای داشته است.
خلاصه ماشینی:
بـا مـروري بـر هفـت نظريـۀ مطرح شـده دربـارة چيسـتي و اهـداف قيـام امـام حسـين (ع ) دلايلـي کـه هـر نظريـه را تقويـت يــا تضعيــف مي کنــد برشمرده اســت و ســرانجام خــود شــواهد موجــود بــر نظريــۀ قيـام بـراي تشـکيل حکومـت يـا به تعبيـري احيـاي امامـت را بـر نظريـات ديگـر، يعنـي نظريـۀ امتنـاع از بيعـت کـه جنبـۀ دفاعـي دارد، نظريـۀ شـهادت عرفانـي ، نظريــۀ شــهادت تکليفــي ، نظريــۀ شــهادت فديــه اي و نظريــۀ شــهادت سياســي ترجيـح داده اسـت .
به همين ترتيــب ماهيــت فقهــي ـ حقوقــي نهــاد بيعــت کــه از يک ســو دسـتگاه امـوي بـر انجـام آن تأکيـد داشـته و ازسـوي ديگـر امـام (ع ) از پذيـرش آن ســخت امتنــاع داشــت ، هيــچ گاه به دقــت واکاوي نشده اســت ؛ اين کــه اگــر امــام بــا يزيــد بيعــت مي فرمــود آثــار فقهــي آن چــه بــود؟ اگــر امــام بــا يزيــد بيعــت مي کــرد پــس از آن مي توانســت ناشايســتگي يزيــد را اثبــات کنــد، يــا حتــي آشـکارا وي را امـر بـه معـروف و نهـي از منکـر کنـد؟ اگـر پاسـخ بـه ايـن پرسـش منفــي باشــد ـ همچنان کــه پاســخ منفــي دور به نظــر نمي رســد ـ اهميــت نهــاد بيعــت از يک ســو و راز اســتنکاف امــام (ع ) از بيعــت از ســوي ديگــر روشــن تر مي شــود.
اين کـه تـرک بيعـت در نظريـات ديگـر ماننـد تشـکيل حکومـت يــا شــهادت هــم وجــود دارد نبايــد ســبب شــود ايــن واقعيــت مهــم را ناديــده بگيريــم کــه امــام (ع ) بســته بــه شــرايط از هــر چيــزي عــدول مي فرمــود؛ امــا بـه بيعـت تحميلـي بـا يزيـد تـن درنمـي داد.
درواقــع اثبــات اين کــه فقيــه هــم همچــون امـام معصـوم (ع ) مي توانـد يـا بايـد بـراي برپايـي حکومـت اسـلامي تـلاش کنـد درهرحــال بــه ادلــۀ خــاص خــود نيازمنــد اســت و تنهــا اقــدام امــام حســين (ع ) و يــا ديگــر امامــان (ع ) نمي توانــد دليــل بــر ايــن امــر باشــد.