چکیده:
عکس العملی که در برابر فعل غیر قانونی و مخل نظم عمومی انجام می¬گیرد، معمولا مجازات نامیده می شود. بین جرم و مجازات باید تناسب وجود داشته باشد و کرامت انسانی متّهم نیز در این میان نباید فراموش شود؛ در قرآن کریم به ضرورت این تناسب اشاره شده است. حال با توجه به این¬که دوره¬ی صفویه اولین دوره¬ای است که کشور ایران را در متن یک حکومت کاملا مستقل مذهبی شیعه قرار داده است ؛ ما را بر آن داشت تا در این جستار با استفاده از نظر اندیشمندان حقوق بشر اسلامی و تئوریهای موجود، این مطلب را بررسی کنیم که جایگاه اصل تناسب جرم و مجازات در حقوق جزای اسلامی چیست؟ و جلوه های رعایت این اصل در عدالتخانه¬ی حکومت صفویه که سنگ حکومتی مذهبی و شیعی را به سینه می¬زند، چیست؟ پس از بررسی و تحلیل نظر اندیشمندان به این نتیجه رسیده ایم که حقوق جزای اسلامی در خصوص جرم و مجازات دارای تناسب بوده و مجازاتها که ضمانت اجرای جرم ارتکاب یافته می¬باشد، برای حفظ امنیت مردم وضع گردیده و خداوند متعال که از رافت و کرامت بی انتهایی برخوردار است قبل از مجازات خصوصا در قصاص به بخشش مجرم توصیه کرده و اجرای حدود را با کوچکترین شبهه¬ای ساقط کرده است؛ حتی مشهور فقهای شیعه معتقدند که بموجب قاعده درء همه مجازاتها اعم از حدود و قصاص و دیات و تعزیرات با شبهه ساقط می شوند. اما متاسفانه این مولفه های شرع انور اسلام در حکومت صفوی رعایت نشده است.
خلاصه ماشینی:
"در خصوص تعریف اصطلاحی نیز باید گفت: «شکنجه عبارت است از هرگونه آزار و اذیت جسمی یا روانی شدید، که مأموران دولت و یا سایر مقامات عمومی در ضمن انجام وظیفه یا به مناسبت شغل خود و به قصد اخذ اقرار یا کسب اطلاعات و یا به هر انگیزه دیگر بر متهم یا محکومعلیه اعمال مینمایند»(رحیمی نژاد، 1387: 184) مجازاتها و شکنجه در چالش با اصل تناسب جرم و مجازات در دورهی صفویه: تاریخ مورد مداقه ما به دلیل قرار گرفتن در دوره حکومت صفویه یکی از دورانهای تحول عدالتخانهها و مشخص کردن مذهب شیعه، به عنوان مذهب رسمی کشور بوده است.
یکی دیگر از شرق شناسانی که سفری به ایران داشته است، در مورد مجازات زمان صفویه میگوید: «سوراخ کردن پاهای محکوم و وارونه آویزان کردن وی به درخت به گونهای که سرش به سوی زمین باشد تا بمیرد و در صورت عدم موت، شکمش را با شمشیر میدریدند و او گرفتار یک مرگ تدریجی و دردناک میشد زیرا در این صورت رودههای وی به صورتش میریخت و او میبایست آنها را در شکمش فرو برد و سرانجام با وضع فجیعی جان میسپارد» (شمس ناتری، 1378: 29) ملاحظه میشود که در حکومت صفوی علیرغم ادعا اسلامی بودن حکومت، مؤلفههای بدیهی حقوق جزای اسلامی در خصوص اصل تناسب جرم و مجازات و رعایت کرامت انسانی مورد توجه قرار نگرفته است."