چکیده:
سفرنامههای فارسی دورة قاجار جزء نخستین تلاشهای ایرانیان برای رویارویی با غرب در جایگاه «دیگری» هستند و به همین سبب در آنها اشکال مختلفی از دیگریسازی اروپا مشاهده میشود. از آن جایی که استعاره یکی از ابزارهای اصلی در فرایند دیگریسازی است هدف اصلی این پژوهش بررسی انتقادی ـ شناختی چگونگی استعاریسازی «غرب به عنوان دیگری» در دو نمونه از نخستین سفرنامههای فارسی این دوره است. دو سفرنامة مسیر طالبی و حیرتنامه در این پژوهش بررسی میشود و الگوی تحلیل انتقادی استعاره چارچوب نظری اصلی در این پژوهش است. در این الگو امکان ارائة تحلیل انتقادی ـ شناختی از نقش استعاره در متون و گفتمانهای مختلف فراهم میشود. در بررسی این دو سفرنامه میتوان دریافت که مجموعهای از استعارههای مفهومی برای بازنمایی غرب استفاده شده است. این استعارهها تصویری اغراقآمیز، آرمانی و بهشتگونه از اروپا به خوانندگان ارائه میدهد. ترکیب این استعارههای مفهومی سرانجام به شکلگیری یک قالب ارجاع تصویری یا استعارة کلان میانجامد. این استعارهها ضمن ارائة تصویری منسجم از اروپا، آن را در مقام بهشت یا سرزمینی آرمانی استعاریسازی میکند که برای جامعة ایران در آن دوره نقش یک الگو را ایفا کرده است.
Persian travelogues of the Qajar period are amongst the first encounters of Iranians with the-West-as-the-Other and due to this various forms of othering of the Europe can be recognized in them. Since metaphor is one of the principal devices in the process of othering، the main aim of this paper is to provide a critical-cognitive study of metaphorization of the "the West as the Other" in two early instances of Persian travel account in such an era. The under-study travelogues in this research are Masir-e Talebi and Hayrat Nameh. The main approach used in this study is Critical Metaphor Analysis which provides the ground for offering a critical-cognitive analysis of the role metaphor plays in different texts and discourses. Exploring these two travel books، it is found out that a number of conceptual metaphors have been used in them for representing the West which offer a hyperbolic، idealized and heaven-like image of Europe to the readers. The combination of these conceptual metaphors finally leads to the formation of an iconographic frame of reference or megametaphor which suggests a coherent integrated picture of Europe. Such metaphors metaphorize that place as the Heaven or utopia which could be used as a model for Iranian society in that time.
خلاصه ماشینی:
به همین سبب ، این پژوهش افزون بر بررسی کارکرد استعاره در این فراینـد، نقـش ایـن ابـزار را در گفتمان غرب شناسی تحلیل میکند و این گونه تحلیلی میان رشته ای از چگـونگی اسـتعاری سـازی (Metaphorization) «دیگری» را در سفرنامه های مورد نظر ارائه می دهد.
ایـن رویکـرد یکی از رویکردهای میان رشته ای است که برای مطالعه استعاره از ابزارهای موجود در زبـان شناسـی شـناختی ( Cognitive Linguistics) و تحلیل انتقادی گفتمان (Critical Discourse Analysis) بهره میگیرد (کارتریس بلک : ٢٠٠٤)، (همـان : ٢٠١١)، (گوتلی: ٢٠٠٧)، (موزلف : ٢٠٠٨)، (هارت : ٢٠١٥).
در پایان به این نکته نیز باید اشاره کرد که باتوجه به تعریف سبک شناسی انتقادی (Critical Stylistics) در جایگـاه رویکردی که «نحوة شکل گیری مفاهیم اجتماعی در زبان و شیوه های بازنمایی آنها را تحلیل مـی کنـد» (فتـوحی، ١٣٩١: ١٨٦) و با علم به اینکه نظریه استعاره مفهومی یکی از اجزای اصـلی سـبک شناسـی شـناختی (Cognitive Stylistics) است ، میتوان گفت تحلیل انتقادی استعاره رویکردی میان رشته ای است که از ترکیب دو حوزة سبک شناسـی انتقـادی و سبک شناسی شناختی پدید آمده است ؛ به همین سبب تحلیـل هـای ارائـه شـده در آن ، از نظـر روش ، سـاختار و محتـوا، تفاوت های بنیادین با رویکردهای سنتی سبک شناسی دارد و باید به این تحلیل ها نه از منظر سبک شناسی سـنتی بلکـه از منظر سبک شناسی زبان شناختی نگریسته شود.