چکیده:
فرش ایرانی، مفهومی تمثیلی و نمادین از بهشت و باغ های بهشتی دارد که با توصیف های آمده در قرآن کریم و آیات و تفاسیر در انطباق کامل است، در عین حالی که نقشمایه و طرح های موجود در زمینه فرش های باغی ، متناسب با معماری و طراحی باغ های ایرانی (بالاخص چهار باغ های عصر صفوی) است تا جلوه ای از فناپذیری و جاودانگی جهان ابدی و باغ های بهشتی را در جهان مادی، به تصویر کشد و تجسم بخشد. در فرهنگ مبین اسلامی گستره حرکت انسان از فرش تا عرش است، انسان از فرش چشم به جهان می گشاید و از آن در نهیات و کمال فرآیند حیات، به عرش پر می کشد و در عالی ترین مراحل آن، در بهشت بر فرش هایی که آستر آنها از حریر و استبرق است، در کمال عزت تکیه می زند. در این مقاله به بررسی تمثیلی مفهوم نمادین بهشت در باغ و فرش ایرانی پرداخته می شود که از رویکرد تحلیلی و تطبیقی درپی توصیف نقشها و طرح های به کار رفته در فرش و طرح های موجود در طراحی باغ ایرانی بهره می برد. نتایج پژوهش حاضر نشان می دهد که مفهومی تمثیلی از بهشت و باغ های بهشتی در فرش های ایرانی، خاصه فرش های دوران صفو دیده می شود که ملهم از باغ ها و پردیس های دوران اسلامی بوده است و نشان از همت والای طراح فرش ایرانی در تصویر کردن و تجسم بخشیدن به مفاهیم والای معنوی و بهشتی درحد ادراک و استعداد انسان زمینی دارد تا بر تار و پود فرش چنان گره هایی زند که لایق تجلی مفهومی قدسی و یادآور خاطره ازلی بهشت باشد؛ که از این رهگذر نقش و تمنای نقشبند، در کنار صور نماد و رمز و تمثیل، تمام وجود آدمی را به ماوراء و بهشت موعود پیوندی ناگسستنی می زند.
Iranian carpet has an allegorical and symbolic sense of heaven and heaven-like gardens which is similar to the descriptions in the Holy Qoran، yet the existing plans and sketches in heaven-like carpets are proportionate to Iranian garden’s design and architecture (especially the Char-Bagh) in the way that it draws an everlasting picture of infinite world and heaven gardens in this world. In Islamic culture the growing path of human is from carpet to the empyrean، human beings come to the world on the carpet and fly to the empyrean and in its highest levels they lean on the best carpets made of silk in the heaven. Based on this research، it has been shown that an allegorical concept of heaven and its gardens in Iranian carpet can be found completely، which are full of Islamic gardens showing the high potentials of Iranian carpet designers in drawing and designing heaven’s spiritual concepts to weave the strings in a way that they deserve the holy concepts and remind us the everlasting heavens which ties us up to the infinite existence of it.