چکیده:
انسان از دیرباز به سبب افکار و عقاید جادویی و ابقای حیات با پدیده شکار آشنا بوده و این آشنایی در ادوار گوناگون به اشکال گوناگونی ادامه یافته است. از این رو بدیهی است مقوله شکار در هنرهای گوناگون به طرق متنوعی انعکاس یابد. فرش از جمله هنرهایی است که به استناد آثار باقی مانده موضوع شکار را پس از عصر صفوی در خود گنجانده است و در این عصر تا درجه رفیع هنری ارتقاء یافته و به کالایی تجملی و اشرافی بدیل گشته است. ماهیت وجود نقش شکار بر فرش در دوره صفویه می تواند به دو دلیل عمده و البته کاملا متفاوت باشد که یکی انعکاس تصویر بزم و جلال شاهانه در شکارگاه های درباری و قدرت نمایی شاهان بر روی فرش و دیگری بیان مفاهیم اساطیری و عرفانی صید و صیادی است که با تحقیقات انجام شده در فرش های صفویه، مفاهیم نمادین همواره بخشی از دلایل وجودی نقوش آن بوده است. از طرفی نقش فرش همواره تجلی ای از باغ و بهشت عدن برای ایرانیان بوده است. لذا وجود صحنه شکار در فرش که در نگاه نخست تصویری همراه با خشونت و خونریزی را تداعی می نماید چه دلیلی دارد؟ این مقاله با هدف کلی تحلیل این نقش در فرش و دستیابی به پاسخ این پرسش به سرانجام رسیده که نتایج نشان می دهد هرچند در برخی نمونه ها ارتباط معناداری بین قدرت نمایی شاهانه و طرح شکارگاه بر فرش وجود دارد، اما با توجه به تلاش هنرمند طراح در ارائه تصویری ورای تصویر معمولی و زمینی و تلفیق نقش شکار در فرش با عناصری همچون فرشتگان، سیمرغ، اژدها، شیرها و حیواناتی با بال های کوچک و تاکید بر نقش گرفت و گیر و شکار گاو توسط شیر مطمئنا دلیل وجودی این نقش چیزی جز تفریحی شاهانه است که البته هم پوشانی هایی هم با آن دارد. از موارد کاربرد این تحقیق توجه به نمادشناسی و رمزپردازی طراحی فرش با الهام از عناصر غیر تزئینی است که می تواند در زمینه مفهوم معنوی فرش نقش مهمی داشته باشد و با دقت در آن طراحی معاصر فرش نیز رنگ و بویی مفهومی تر می یابد. این مقاله به روش تحلیلی-توصیفی و با روش گردآوری اطلاعات کتابخانه ای و مشاهده هشت نمونه از فرش های مرتبط با مفهوم شکار متعلق به دوره صفویه انجام شده است.
Hunting is a familiar phenomenon for human being، and appearance of “Hunting Motif” on the carpets in Iran، according to the remaining documents، can be dated back to the Safavid era،i.e. the Golden Age of Iranian Carpet. In this period، carpet-weaving elevated to the degree of excellent royal art، and carpet became a luxury، decorative and even commercial commodity. The nature and origin of the “Hunting Motif” can be mainly attributed to two main، and of course different، facts: reflection of lyrical royal image within royal hunting grounds and saber-rattling of the kings on the carpet، and expression of mythical and mystic meaning of hunting. Moreover، according to this research، mystic and symbolic concepts can be considered as the main reason of appearance this motif in Safavid carpets.That is because motifs of carpet have always reflected the safe “Garden of Heaven” for Iranian People، thus how can one find a reason for presence of the hunting motif، which reminds the violence، on the carpets? This paper provides an analysis and proposes a solution. Findings show that although there is a meaningful connection between saber-rattling and hunting motif in carpets، however، regarding the intent of the designer for presenting an image beyond the ordinary and terrestrial image، and modulation of hunting motif with symbolic elements such as angles، Simurgh (phoenix)، lion and some animals with small wings and emphasis on the Gereft-o Gir motif and hunting of cow by lion، it can certainly be said that this motif speaks louder than a common royal entertainment، although with some exceptions. From a different perspective، this research can be regarded as a research of symbolism and semiotics of carpet design using non-decorative elements، which can play an important role for perception of the spiritual concept of carpet، and consequently، contemporary carpets will be understood as more spiritual works. This paper has analyzed eight samples of Safavid carpets (containing hunting motif) using analytical and descriptive method through desk study.
خلاصه ماشینی:
"توجه به سنت دیرینه شکار که علاوه بر سویه مادی در ادوار مختلف مفاهیم نمادین یافته است (صباغپور آرانی، 1388، 66) و تصویر نمودن صحنههای خشونت آمیز شکار آن هم به شکلی طبیعی و دقیق با تمام محدودیتهای طراحی بر روی فرش با مهارت و دقتی مثال زدنی در شبیه سازی حیوانات و حالات انسانی میتوانسته چه معنی و مفهومی داشته باشد؟ آیا در عصر صفوی آموزههای عرفانی و نشانه شناسی تا حدی در دربار و ذهن هنرمند طراح آن نفوذ و رسوخ داشته تا بتواند در پس ترکیبی چنین حساب شده و دقیق مفاهیمی بس ژرف را در هنری که زیر انداز بودن جزئی از آن است بگنجاند؟ آیا نمیتوان تصور کرد فرشی که بدون حمایت و هزینه دربار شاید هیچ گاه فرصت تولید شدن نمییافت بیشتر تحت سفارش و آمال شاه بوده تا ذهن خلاق هنرمند دربار که بخواهد منویات خود را در آن نمایان سازد؟ اینها سؤالاتی است که گاه در تفسیر هر اثر هنری مربوط به دوران تاریخی، خصوصا فرش به ذهنمان میرسد؛ لذا در این نوشتار به روش تحلیلی_ توصیفی سعی بر این است تا پاسخی در خور به پرسشهای فوق ارائه دهند.
با توجه به موارد مذکور چنین نتیجهای حاصل میشود که انعکاس نقش شکار بر روی فرشهای صفوی به واسطه تلاش هنرمند طراح صرفا در جهت بازنمایی مراسم شکار و جلال شاهانه توأم با بزم پدید نیامده است، بلکه این طرح همانند تمثیل عرفانی کوششی برای غلبه بر جهل، نادانی و شکار تمنیات نفسانی و مادی قربت انسان به کمال، معنویت و هدف والای انسانی ارائه میدهد و در فرش متجلی میشود، که این مهم در ریشه معانی خود با اساطیر و نقوش پیش از اسلام و قالب شکار رایج عصر بیارتباط نیست که در هنر فرش عصر صفوی تبلور یافته است."