چکیده:
کفر در همه مذاهب فقه اسلامی ازجمله موانع ارث شناخته شده است و در همه مذاهب فقهی، وارث کافر از مورّث مسلمان ارث نمیبرد. بااینهمه، این موضوع در زمان تدوین مقررات ارث در قانون مدنی عمدی یا سهوی از نظر تدوینکنندگان قانون دور ماند و زمینه اختلاف نظر در میان حقوقدانان را فراهم ساخت. سرانجام قانونگذار با تاخیری بسیار پس از انقلاب، با وضع ماده 881 مکرر قانون مدنی، کفر را از موانع ارث دانست و وارث مسلمان را نیز مستحق ارث بردن از مورّث کافر دانست.
گرچه ماده 881 مکرر به اختلاف نظر موجود میان حقوقدانان پایان بخشید، ولی خود موجب اختلاف نظر شد؛ زیرا از سویی، صدر آن به یک حکم اجماعی در میان همه فرقههای اسلامی میپردازد، درحالی که ذیل ماده به حکمی اختصاصی در فقه شیعه اشاره دارد و از سوی دیگر، این حکم اختصاصی درعمل شامل بسیاری از اقلیتهای دینی ایرانی نیز میشود. رویه قضایی نیز در این زمینه حکم روشنی ندارد. از این رو، الحاق یک تبصره به ماده 881 مکرر ضروری دانسته شد تا از شمول ماده 881 مکرر نسبت به اقلیتهای دینی جلوگیری شود. این نوشتار بهدنبال آن است که دریابد چرا قانونگذار در هنگام تدوین قانون مدنی، کفر را از موانع ارث برنشمرده، آیا الحاق ماده 881 مکرر به قانون مدنی اقدامی درست بوده و سرانجام آیا افزودن یک تبصره به ماده ضروری است؟
خلاصه ماشینی:
از کنار هم گذاردن این آیه و روایاتی که بر نفی برتری و علو کافر بر مسلمان دلالت دارد، ازجمله روایت «الإسلام یعلو و لایعلی علیه » (الحر العاملی، بیتا، ج ١٧، ص ٣٧٦؛ شیخ صدوق ، ١٤١٣ق ، ج ٤، ص ٣٣٤) چنین نتیجه ای به دست میآید که ارث بردن کافر از مسلمان موجب سلطه و برتری کافر نسبت به مسلمان میشود و این سلطه و برتری نیز نفی شده است ؛ پس کافر از مسلمان ارث نمیبرد (شهید ثانی،١٤١٣ق ، ج ١٣، ص ٢٠).
محمد بن علی بن حسین به اسناد خود از حسن بن علی خزاز، احمد بن عائذ از ابوخدیجه روایت میکند که امام صادق فرمودند: «کافر از مسلمان ارث نمیبرد، ولی مسلمان از کافر ارث میبرد مگر آن که مسلمان وصیت کرده باشد که به کافر چیزی داده شود» (الحر العاملی، بیتا، ج ١٧، ص ٣٧٤؛ شیخ طوسی، ١٤٠٧ق ، ج ٩، ص ٣٧٢) روایت اول عبدالرحمن بن اعین .
عبدالرحمن بن اعین میگوید: «قال قلت لأبی جعفر(ع ) جعلت فداک- النصرانی یموت و له ابن مسلم أیرثه ؟ قال فقال : نعم إن الله عز و جل لم یزده بالإسلام إلا عزا فنحن نرثهم و لایرثونا»؛ یعنی از امام باقر(ع ) پرسیدم جانم فدایتان ، اگر یک نصرانی بمیرد و فرزند مسلمانی داشته باشد، آیا از او ارث میبرد؟ فرمود: آری، خداوند عزوجل با اسلام جز بر عزت ما نیفزود است ؛ بنابراین ما از آنان ارث میبریم ، ولی آنان از ما ارث نمیبرند (الحر العاملی، بیتا، ج ١٧، ص ٣٧٥).